2. TEMA: TÜRK MÜZİĞİNDE MAKAM

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.8.Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.2. İş birliği

D3. Çalışkanlık, D7. Estetik, D12. Sabır, D16. Sorumluluk, D19. Vatanseverlik

OB4. Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı, OB9. Sanat Okuryazarlığı

TMT8.2.1. Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları işitebilme
a) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları tanır.
b) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları ayırt eder.
c) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları uygular.
TMT8.2.2. Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları okuyabilme
a) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları tanır.
b) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları işitsel olarak ayırt eder.
c) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları uygular.
TMT8.2.3. Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları yazabilme
a) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları tanır.
b) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları işitsel olarak uygular.
c) Türk müziğinin makamsal yapısını oluşturan unsurları ifade eder.

Türk Müziğinde Makamlar

asma kalış, basit makam, bileşik makam, dörtlü ve beşli ses dizisi, güçlü, karar, makam, seyir, şed makam, yeden

Bu temanın öğrenme çıktıları ; gözlem formu, dereceli puanlama anahtarı, çalışma kâğıdı, kontrol listesi ve öz değerlendirme formu, akran değerlendirme formu, kullanılarak değerlendirilebilir. Kendi yerinden başka perdelere göçürülmüş olan makamlar ile ilgili performans görevi verilir. Performans görevlerinin sunum şeklinde hazırlanıp Şed makamların bileşenlerini yazılı ve sözlü ifade etmeleri sağlanır. performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılır.

Öğrencilerin dörtlü, beşli dizileri, çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak, hüseyni, hicaz makamlarını oluşturan dörtlü, beşli ve diğer dörtlü ve beşlileri bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.
 

Öğrencilerden çevrelerinde işitebildikleri seslerin makamlarla ilişkilendirebilmeleri istenebilir. Daha önce öğrenebildikleri dörtlü ve beşli dizileri art arda ekleyebildiklerinde makamların oluşup oluşamayacağıyla ilgili işitsel çalışmalar yapılabilir. Öğrencilerin hazırbulunuşluklarını tespit edebilmek için çalışma kâğıtları kullanılabilir.

Küçük yapboz parçalarının nasıl büyük ve anlamlı bir yapıyı meydana getiriyorsa Türk müziğini oluşturan unsurların da, parçaların birleşmesinden oluşan anlamlı bir bütün olduğu vurgulanabilir. Günlük yaşamda farklı duygu durumları ile Türk müziğindeki makamlar arasında ilişki kurulabilir.

TMT8.2.1.
Türk müziğini özel kılan noktanın makamsal yapısı olduğu öğretmen tarafından belirtilir. Makam konusunda ayrıntılı bilgi verilmeden makamın, eserin derinliğini ve duygusunu belirleyen, eseri zenginleştiren bir unsur olduğu konusu çeşitli görsel ve işitsel sunumlarla tanıtılır (OB4). Türk müziğinin makamsal olduğu, Türk halk müziğinin de makamsal eserler içerdiği söylenir ve örnek eserler dinletilir. Öğrenciler dinledikleri eserlerdeki duyusal derinliği ve sanatsal inceliği ifade etmeleri yönünde desteklenir (D7.1). Müziğin insanların hayatında duygularını ifade etme, toplumsal bağ kurma ve kültürel kimliği güçlendirme aracı olarak tarih boyunca önemli bir yer tuttuğu (D19.2) vurgulanır. Süreç öz değerlendirme, akran değerlendirme, kısa cevaplı sorularla değerlendirilebilir. Türk müziğinde makamları oluşturan unsurları tanımaya yönelik olarak çeşitli görsel kaynaklar aracılığıyla dizi, karar, güçlü, yeden, donanım, tiz durak, asma kalış ve seyir karakterleri hakkında görsel ve işitsel sunumlar hazırlanır (OB4). Her makamsal ses dizisinin iki küçük dizi parçasının birleşiminden oluştuğu konusu örneklerle ele alınır. Örneğin çargâh perdesinde çargâh beşlisine rast perdesinde çargâh dörtlüsü eklenerek çargâh makamı elde edilir. Bu bilgilerden yola çıkılarak öğrencilerin makam bileşenlerini ayırt etmeleri sağlanır. Öğrencilerin sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen çargâh makamı ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler çargâh makamını oluşturan çargâh perdesinde çargâh beşlisi rumuzu (TTBT) ve rast perdesinde çargâh dörtlüsü rumuzunun (TTB) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Türk müziğinde on üç adet basit makam olduğu ve bu makamların hangi beşli ve dörtlülerden oluştuğu bilgisi görsel ve işitsel etkinliklerle tanıtılır (OB4) Önceden işitme ve görsel tanıtım çalışmaları yapılmış Tüm basit makamlarda olmak üzere öğrencilere basit makamlar ile ilgili poster çalışması yapmaları sağlanır (KB2.13). Öğrencilerin gruplara ayrılarak çargâh,buselik, uşşak, hicaz, uzzal, hümayun, zirgüleli hicaz, neva, tahir, bayati, muhayyer, hüseyni, karcığar ve basit suzinak makamlarını oluşturan dörtlü ve beşli ses dizilerinin resimlerini içeren bilgi kartları hazırlamaları sağlanır (SDB2.2). Hazırlanan kartlar kullanılarak ve çalgılara ait ses kayıtları dinletilerek “Ben Kimim?“ oyunu oynanır, gruplar arası yarışma düzenlenir (E2.5). Bu Süreç kontrol listesi, doğru-yanlış soruları ve gözlem formu ile değerlendirilebilir.

TMT8.2.2.
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği makam dizilerinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Nota üzerinde verilen makam örnekleri üzerinden dizi ve seyir yapısını analiz eder (E3.2). Her öğrenci belirlenen makam örneklerinde karar, güçlü, yeden ve seyir yönünü inceleyerek çözümlemeler yapar (KB2.4). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak bileşik makamlara dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Makamların ses dizilerinin ana bileşenleri olan karar perdelerini tanıma çalışmaları yapılır. Daha sonra makamlar konusunda öğretmenin hazırladığı görsel ve işitsel materyaller ile bileşik makamların unsurlarını ayırt etmeleri sağlanır (OB4). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen makamların ses dizisi şemalarını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Bu süreç, çalışma kâğıdı veya dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir. Kendi yerinden başka perdelere göçürülmüş olan makamlar ile ilgili performans görevi verilir. Performans görevlerinin sunum şeklinde hazırlanıp Şed makamların bileşenlerini yazılı ve sözlü ifade etmeleri sağlanır. performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılır.

TMT8.2.3.
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği makamların dörtlü ve beşlilerinin birleşimi hatırlatılarak bu makamı yazım konusunda odaklanmaları sağlanır (E3.2). Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, örnek olarak öğrendikleri makamsal dizilerin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ardından işitme ve dikte çalışmaları ile örnek olarak ele aldıkları makamsal dizilerin bileşenlerini yazarak ayırt etmeleri sağlanır (OB9). Öğrencilerin yapılan çalışmalarda sabırlı ve azimli olmaları istenir (D12.1, D16.1). Bütün bu öğrenmelerin sonunda öğrendikleri makamla ile ilgili kısa etüdler hazırlayarak makamın bileşenlerini ifade etmeleri sağlanır (D3.4). Bu çalışmalar diğer bileşik ve şed makamlar için de kullanılarak öğrencilerin öğrendiği basit, bileşik ve şed makamların bileşenlerini ifade etmeleri desteklenir (OB7). Bu süreç çalışma kâğıdı veya dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir.

Solfejini ve diktesini yapabildiği etüt veya ezgilerle kendi etütlerini ya da ezgilerini kurgulayarak süreç zenginleştirilebilir. Basit, bileşik ve şed makamlar ile bestelenmiş eserleri dinleyerek repertuvar zenginleştirme çalışmaları gerçekleştirilebilir. Öğrenme ortamları öğrencilerin farklı öğrenme stillerine göre bireysel ve iş birlikli çalışmalara katkı sağlayacak şekilde tasarlanabilir. Bununla birlikte okul dışı öğrenme ortamları da sürece dâhil edilebilir.

Destekleme sürecinde öğrencilerin hazırbulunuşluk, ilgi ve öğrenme stilleri dikkate alınırken etkinlikler/materyal sade, kolay ve anlaşılır olabilir. Bunlar tüm duyulara hitap edecek şekilde basitten karmaşığa, yakından uzağa, somuttan soyuta gibi öğrenme ilkelerine uygun ve tüm öğrenme ortamlarında uygulanacak şekilde düzenlenebilir. Destekleme sürecinde oyun, bilmece sorma, bulmaca çözme şarkı ve tekerleme söyleme, sayışma, canlandırma yapma gibi etkinliklerden ve görsel eşleştirme kartlarından yararlanılabilir. Etkinlikler yapılırken öğrencilerin zorlandıkları yerlerde onlara ipuçları verilebilir.