3. TEMA: TAM BEŞLİLER-1

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık)

D4. Dostluk, D3. Çalışkanlık, D.16. Sorumluluk

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık

MİOY.5.3.1. Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini yazabilme
a) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini tanır.
b) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini ayırt eder.
c) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini uygular.
MİOY.5.3.2. Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini okuyabilme
a) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini tanır.
b) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini uygular.
MİOY.5.3.3. Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlileri işitebilme
a) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini işitsel olarak tanır.
b) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşli bileşenlerini işitsel olarak ifade eder.

Çargah Beşlisi, Kürdi Beşlisi ve Buselik Beşlisi

artık ikili, bakiye, buselik, büyük mücenneb, çargâh, hicaz, koma, küçük mücenneb, kürdi,
perde, rast, ses, tam beşli, tanini, uşşak

Öğrenme çıktıları; gözlem formu, eşleştirme soruları ve boşluk doldurma sorularından oluşan çalışma kâğıdı, öz/grup değerlendirme formu, performans görevi verilerek değerlendirilebilir. Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerinden oluşan eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerin Türk müziği ses sisteminin teorik yapısını, perde düzenini ve aralık ilişkilerini; çargâh dörtlüsü, kürdi dörtlüsü, buselik dörtlüsü, rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlüsünü temel düzeyde bildikleri kabul edilmektedir.

Öğretmen, öğrencilerin çargâh, kürdi ve buselik beşlilerine yönelik ön bilgilerini değerlendirmek amacıyla sorular yöneltebilir: "Daha önce öğrendiğimiz çargâh, kürdi ve buselik dörtlülerinin yapısı nasıldı, bunların beşlilerden farkı ne olabilir?" "Bir ses dizisinde dörtlülerin genişletilerek beşli hâline gelmesi nasıl bir değişiklik yaratır?" "Daha önce çargâh, kürdi veya buselik ses dizisinde bir eser dinlediniz mi? Eğer dinlediyseniz bu seslerin karakteristik özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?" Bu sorular aracılığıyla, öğrencilerin dörtlü ve beşli yapılarını ilişkilendirmeleri sağlanır. Öğretmen, öğrencilere farklı beşlileri içeren nota örnekleri göstererek aralarındaki farkları gözlemlemelerini ister. Öğrencilerden daha önce öğrendikleri dörtlüleri notaya yazarak bu dörtlülerin devamında hangi seslerin gelebileceğini tahmin etmeleri istenir. Öğrenciler dörtlülerin devamı niteliğindeki beşlilerin nasıl oluşturulabileceğini sezgisel olarak keşfetmiş olurlar. Öğrencilere etkileşimli tahtada veya müzik defterinde bazı beşli diziler gösterilir ve hangi ses dizisine ait olabileceklerini tahmin etmeleri istenebilir.

Öğrenciler, çargâh, kürdi ve buselik beşlilerinin yapısını öğrenirken günlük hayattaki deneyimleriyle bağlantı kurmaları için yönlendirilir. Öğretmen, "Beşlileri tanımlarken günlük hayatta karşılaştığınız dizilimli ve sıralı yapılarla nasıl ilişkilendirebiliriz?" gibi sorularla öğrencilerin düşünmelerini sağlar. Bir merdiveni çıkarken dörtlü ile belirli bir yüksekliğe ulaşıldığını, beşlinin ise bir basamak daha eklenerek tamamlandığını düşünmeleri istenir. Bu sayede, müzikal dizilerdeki dörtlülerin, beşli olarak genişletildiğinde nasıl bir tamamlanmışlık hissi verdiği fark ettirilir.

MİOY.5.3.1

Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlileri ile ilgili; görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Öğrencilerin yeni öğrenmelere ilişkin görsellere ait soru sorması sağlanır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlileri arasındaki ilişkileri belirlemek için yapılandırılmış grid kullanılabilir. Olanaklar dâhilinde çalışma kâğıtları ile EBA üzerinden öğrencilere çevrim içi araçlar yardımıyla içerikler oluşturularak sunulabilir. Bireysel ya da grup olarak içerikler hakkında birbirleri ile iletişim kurmaları sağlanır. İş birliğiyle çalışmaları ve dijital araçlar ile etkileşime girmeleri beklenir (OB2). Bu süreç; gözlem formu, öz/grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen tam beşlileri, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri yapmaları sağlanır. Öğrencilerin tam beşliler arasındaki ilişkileri belirlemesi ve tam beşliler arasında bağ kurması sağlanır. Çalışmalar ilerledikçe, öğrenciler üstlendikleri görevleri zamanında tamamlamanın ve doğru uygulamanın müziksel başarılarını nasıl etkilediğini deneyimleyerek sorumluluklarını pekiştirir (D16.3). Örneğin öğrenciler çargâh beşlisi (TTBT) ve buselik beşlisi (TBTT) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir ve beşliler arasındaki farkı ifade ederek yazar (OB4). Öğrencilerin bu öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade edebilmesi sağlanır. Bu süreç, gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.3.2
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerini seslendirmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde gerçekleştirilir. Öğrencilerin ses dizisinin ana bileşenlerini oluşturan tam beşliler ile ilgili öğretmen tarafından hazırlanan etütleri seslendirmeleri sağlanarak solfej çalışmaları yapmaları sağlanır (Çargâh (do) perdesinden gerdaniye (sol) perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi). Solfej çalışmaları ile beraber ritmik solfej çalışmaları yürütülerek öğrencilerin müziksel işitme ve okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Grupla beraber yapılan seslendirme çalışmalarında öğrenciler aktif rol alarak ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Bu süreç, gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.3.3
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerinin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği çalgılarından herhangi biriyle ya da etkileşimli tahta eşliğinde gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan beşlilerden hazırlanan etütlerle işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması gibi). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri işitmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine yerinden kurulacak olan beşli dizilerden oluşan ritmik etütlerin dikte edilmesi ve öğrencilerin beşli dizileri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları sağlanır. Solfej çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Zaman zaman karşılaşılan zorluklara rağmen öğrenciler müzikal hedeflerine ulaşmak için gayret göstererek öğrenme süreçlerine olan bağlılıklarını güçlendirirler (D3.1). Bu süreçte, öğrencilere çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlilerinden eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öncelikle, öğrencilerin beşliler arasındaki ses ilişkilerini daha iyi anlamaları için daha önce öğrendikleri dörtlüler ile beşliler arasındaki farkları karşılaştırmaları sağlanabilir. Görsel destekli notalar ve dijital platformlar aracılığıyla öğrencilerin tam beşli dizilimlerinin ses aralıklarını işitsel ve görsel olarak gözlemlemeleri sağlanabilir. İşitme çalışmaları için öğrenciler çargâh, kürdî ve buselik beşlileriyle oluşturulmuş melodik motifleri dinleyerek bu motifleri hangi beşlinin oluşturduğunu belirlemeye çalışabilir. İşitsel algıyı desteklemek için bu beşlileri içeren eserlerden kısa bölümler seçilerek öğrencilerin bu beşlileri tanımlamaları, analiz etmeleri ve seslendirmeleri sağlanabilir. Öğrencilere, bir eserin giriş melodisini beşli diziler kullanarak oluşturma çalışmaları yaptırılabilir. Öğrencilerin beşli dizileri içeren eserleri analiz etmeleri sağlanarak bu eserlerin müzikal yapılarını ve karakteristik özelliklerini tanımlamaları desteklenebilir. Müziğin kültürel boyutuna dair farkındalık kazandırmak amacıyla çargâh, kürdî ve buselik beşlilerinin kullanıldığı geleneksel eserler dinletilerek öğrencilerin bu beşlileri kavramaları sağlanabilir.

Öğrencilere boşluk doldurma, eşleştirme ve görsel nota tanıma etkinlikleri içeren çalışma kâğıtları sunularak beşli dizilerini yazılı olarak pekiştirmeleri sağlanabilir. Eksik notaları tamamlayarak beşli dizileri tamamlamaları istenebilir. Görsel ve yazılı destek sağlayan müzik bulmacaları ve oyunlaştırılmış etkinliklerle öğrenme süreci eğlenceli hâle getirilebilir. Öğrencilerin bireysel gelişim hızlarına göre şekillenen bir öğrenme süreci oluşturularak önce tek sesler üzerinden işitme çalışmaları yapılabilir. Öğrencilere, beşli diziler içeren tanıdık eserler dinletilerek bu eserlerde hangi beşlinin kullanıldığını belirlemeleri istenebilir. İşitsel farkındalıklarını artırmak için beşli dizileri içeren müzik eserlerinden küçük melodik motifler çalınarak öğrencilerin bunları tanımlaması sağlanabilir.