2. TEMA: TAM DÖRTLÜLER-2

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5 Oyunseverlik, E3.8 Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık)

D4. Dostluk, D3.Çalışkanlık, D14.Saygı

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4.Görsel Okuryazarlık

MİOY.5.2.1. Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini yazabilme
a) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini tanır.
b) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini ayırt eder.
c) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini uygular.
MİOY.5.2.2. Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini okuyabilme
a) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinin bileşenlerini tanır.
b) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinin bileşenlerini ayırt eder.
c) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini uygular.
MİOY.5.2.3. Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini işitebilme
a) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlü bileşenlerini işitsel olarak tanır.
b) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlü bileşenlerini işitsel olarak ayırteder.
c) Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlü bileşenlerini işitsel olarak ifadeeder.

Rast Dörtlüsü, Uşşak Dörtlüsü ve Hicaz Dörtlüsü

artık ikili, bakiye, buselik, büyük mücenneb, çargâh, hicaz, koma, küçük mücenneb, kürdi,
perde, rast, ses, tanini, uşşak

Öğrenme çıktıları; gözlem formu, eşleştirme ve boşluk doldurma sorularından oluşan çalışma kâğıdı ve performans görevi verilerek değerlendirilebilir. Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinden oluşan eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerin Türk müziği ses sisteminin teorik yapısını, perde düzenini ve aralık ilişkilerini; çargâh dörtlüsü, kürdi dörtlüsü ve buselik dörtlüsünü temel düzeyde bildikleri kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin rast, uşşak ve hicaz dörtlüleri ile ilgili mevcut bilgi ve deneyimlerini değerlendirmek amacıyla yönlendirici sorular sorar. Örneğin "Daha önce rast, uşşak veya hicaz ses dizilerini duydunuz mu? Bu dörtlülerle ilişkilendirdiğiniz bir müzik eseri var mı?" gibi sorularla öğrencilerin ön bilgileri açığa çıkarılır. Öğrencilere, önceden öğrendikleri dörtlüleri hatırlamalarına yönelik kısa bir eşleştirme veya boşluk doldurma etkinliği sunulur. Bu etkinlikte, nota dizileri görsel olarak verilerek öğrencilerden hangi dörtlüye ait olduğunu belirlemeleri istenir. Öğretmen, etkileşimli tahta veya Türk müziği enstrümanı kullanarak bir dörtlü ses dizisi çalar ve öğrencilerden bu dörtlüyü işitsel olarak tanımlamaları, hangi sesler arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklamaları beklenir. Öğretmen, öğrencilerin açıklamalarını gözlemleyerek derse yönelik yönlendirme yapar.

Öğrenciler; rast, uşşak ve hicaz dörtlülerini öğrenirken günlük hayatta karşılaştıkları ses örüntüleri ve kültürel unsurlarla bağlantı kurarlar. Öğretmen, öğrencilere "Günlük yaşamda farklı bölgelerde dinlediğiniz müziklerde hangi dörtlüler veya melodik yapılar size tanıdık geliyor?" sorusunu yönelterek düşünmelerini sağlar. Bu sayede öğrenciler, müzik dinleme alışkanlıkları ile dörtlüler arasındaki ilişkiyi fark ederler. Ardından, Türk müziğinde kullanılan dörtlülerin bazı geleneksel türküler, halk şarkıları ve dini müziklerde nasıl yer aldığı tartışılır. Örneğin öğretmen uşşak dörtlüsünün genellikle ilahi ve halk müziğinde, rast dörtlüsünün geleneksel Türk sanat müziğinde, hicaz dörtlüsünün ise duygusal ve dramatik yapıdaki şarkılarda sıkça kullanıldığını açıklar. Öğrencilerin kendi çevrelerinde duydukları müzikleri analiz etmeleri ve hangi dörtlülerle ilişkilendirebileceklerini paylaşmaları sağlanır. Böylece öğrenciler, geleneksel Türk müziği dörtlülerini sadece teknik bir bilgi olarak değil, kültürel ve duygusal bir bağlam içinde anlamlandırarak öğrenirler.

MİOY.5.2.1
Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlüleri ile ilgili görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Öğrencilerin yeni öğrenmelere ilişkin görsellere ait soru sorması sağlanır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlüleri ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini arasındaki ilişkileri belirlemek için yapılandırılmış grid kullanılabilir. Olanaklar dâhilinde çalışma kâğıtları ile birlikte EBA üzerinden öğrencilere çevrim içi araçlar yardımıyla içerikler oluşturularak sunulabilir. Bireysel ya da grup olarak içerikler hakkında birbirleri ile iletişim kurmaları sağlanır. İş birliğiyle çalışmaları ve dijital araçlar ile etkileşime girmeleri beklenir (OB2). Bu süreç, gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, farklı kültürlere ait müzik yapılarının zenginliğini keşfederken insanların farklı kültür ve inançlara sahip olabileceğini fark etmeleri önemlidir (D14.3). Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerini, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri yapmaları sağlanır. Öğrencilerin rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinin arasındaki ilişkileri belirlemesi ve rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlüleri arasında bağ kurması sağlanır. Örneğin öğrenciler rast dörtlüsü (TKS) ve uşşak dörtlüsünün (KST) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir ve dörtlüler arasındaki farkı ifade eder (OB4). Öğrencilerin bu öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade edebilmesi sağlanır. Bu süreç, eşleştirme soruları, boşluk doldurma gibi çalışma kâğıtlarıyla veya gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.2.2
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinin seslendirmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde gerçekleştirilir. Öğrencilerin, ses dizisinin ana bileşenlerini oluşturan rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlüleri ile ilgili öğretmen tarafından hazırlanan etütleri seslendirmeleri sağlanarak solfej çalışmaları yapmaları sağlanır. Örneğin dügâh (la) perdesinden neva (re) perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi. Solfej çalışmaları ile beraber ritmik solfej çalışmaları yürütülerek öğrencilerin müziksel işitme ve okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Grupla beraber yapılan seslendirme çalışmalarında öğrenciler aktif rol alarak ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Bu süreç, gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.2.3
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği çalgılarından herhangi biriyle ya da etkileşimli tahta eşliğinde gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan beşlilerden hazırlanan etütlerle işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması gibi). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri işitmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine yerinden kurulacak olan rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinden oluşan ritmik etütlerin dikte edilmesi ve öğrencilerin 4'lü dizileri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları sağlanır. Solfej çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Bu süreçte öğrenciler, hedeflerine ulaşmak için hazırladıkları müziksel çalışma planlarını uygulayarak disiplinli bir çalışma alışkanlığı geliştirirler (D3.2). Bu süreçte, öğrencilere rast dörtlüsü, uşşak dörtlüsü ve hicaz dörtlülerinden oluşan eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilere, bu dörtlüleri içeren farklı Türk müziği formlarından (şarkı, peşrev, saz semaisi, ilahi) örnekler dinletilerek analiz etmeleri sağlanabilir. Rast, uşşak ve hicaz dörtlülerinin dizilimleri arasındaki farkları ve benzerlikleri keşfetmeleri için interaktif tahtada veya dijital platformlarda karşılaştırmalı analizler yapılabilir. Öğrencilerden rast dörtlüsünün, uşşak dörtlüsünün ve hicaz dörtlüsünün dizilimlerindeki farklılıkları ve ortak noktaları işitsel olarak ayırt etmeleri beklenebilir. Dörtlülerin makam sistemindeki işlevlerini anlamaları için makamların hangi dizilimleri içerdiğini interaktif çalışmalarla keşfetmeleri sağlanabilir. Öğrencilerden rast, uşşak ve hicaz dörtlülerini kullanarak küçük melodiler bestelemeleri ve bunları çalmaları istenebilir. Grup çalışmalarıyla öğrenciler, dörtlüleri içeren melodik cümleler oluşturarak arkadaşlarına öğretebilir ve bu melodileri toplu seslendirebilir.

Öğrencilerin dörtlüleri içeren melodileri görselleştirmeleri için boşluk doldurma etkinlikleri, eşleştirme çalışmaları ve eksik notaların tamamlanması gereken çalışma kâğıtları hazırlanabilir. Öğrenciler, eksik notaları tamamlayarak dizileri tamamlamalı ve ardından bu dizileri öğretmen rehberliğinde seslendirmelidir. Öğrencilere öncelikle her bir dörtlünün tek tek öğretilmesi, ardından bu dörtlülerin karşılaştırmalı analizi yaptırılabilir. İlk olarak sadece tek bir dörtlü işlenmeli, öğrenciler tarafından öğrenildikten sonra diğer dörtlüyle karşılaştırma yapılmalıdır. Bu süreci desteklemek için öğrenciler her dörtlüyü yavaş tempoda ve basit ritmik yapılarla seslendirmelidir. Öğrencilere bu dörtlüleri içeren basit melodiler verilerek bu melodilerde hangi dörtlünün kullanıldığını belirlemeleri istenebilir. Öğrencilerin işitsel farkındalıklarını artırmak için bir ses dizisi çalınarak hangi dörtlüye ait olduğunu bulmaları sağlanabilir.