2. TEMA: İSLAMİYET ÖNCESİ DÖNEM’DE TÜRK HALK MÜZİĞİ

KB1. Temel Beceriler

E2.1. Empati, E2.5. Oyunseverlik, E3.3. Yaratıcılık, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği, SDB3.1. Uyum

D14. Saygı, D19. Vatanseverlik

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık

MT.6.2.1. Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında müziğin önemini açıklayabilme
MT.6.2.2. Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında ozanların rolünü açıklayabilme
MT.6.2.3. İlk Türk topluluklarının çalgılarını sayabilme
MT.6.2.4. Dede Korkut Hikâyeleri’nin çalgı eşliğinde söylendiğini ifade edebilme
MT.6.2.5. Dede Korkut Hikâyeleri’nin Türk müzik tarihi açısından önemini açıklayabilme

• İlk Türk Topluluklarında Müzik
• Ozanlık Geleneği
• Dede Korkut’un Türk Müzik Tarihindeki Önemi

ata, dutar, ıklığ, kam, kopuz, rebab, tambur

Öğrenme çıktıları, gözlem formu, kontrol listesi, dereceli puanlama anahtarı, akran değerlendirme formu, eşleştirme soruları kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilere performans görevi olarak Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında müziğin rolünü görselleştirmeleri verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

Öğrencilerin kültür, ortak miras, ozan, tarih kavramlarını bildiği kabul edilmektedir. Müziğin insanları birleştirici ve ortak bir kültür oluşturmayı pekiştirici etkisini bildikleri kabul edilmektedir.

Öğrencilere müzik kültürü ve müzik tarihi kavramlarından ne anladıkları sorulabilir. Öğrencilerden bir topluluğun müzik kültürünün o topluluğun tarihi hakkında hangi bilgileri veriyor olabileceğine dair düşüncelerini açıklamaları istenebilir. Öğrencilerden müziğin önemine dair kendi yaşamlarından örnekler vermeleri istenebilir.

Öğrencilere “Müzik tarihinin tarih bilimine katkıları neler olabilir?” “Türk müziğini öğrenme ile Türk tarihini öğrenme arasındaki ilişkiye nasıl örnek verebilirsiniz?” “Ozan adında bir arkadaşınız ya da akrabanız var mı? Bu ismin anlamını biliyor musunuz?” soruları yöneltilebilir. Öğrencilere daha önce öğrendikleri âşıklık geleneği hatırlatılarak bu geleneğin toplumda nasıl bir karşılığı olduğu sorulabilir. Öğrencilerin âşıklık geleneğinin kökeni hakkındaki bilgilerini ölçmeye yönelik açık uçlu sorular sorulabilir.

MT.6.2.1
Öğrencilere “Sizce bozkırda yaşayan ilk Türklerin yaşamında müzik önemli miydi?” sorusu sorularak varsayımda bulunmaları istenir. Öğrencilerle ilk Türk topluluklarının Türkistan’da yaşadığı koşulların nasıl olabileceği üzerine empati etkinliği yapılır (SBAB3.1, E2.1, E2.5, D14.1). Öğrencilere daha önce kamp yapıp yapmadıkları sorulur. Kamp deneyimi olanların kamp yapacakları alanı nasıl seçtiklerini anlatmaları istenir. Yönlendirici sorularla güvenliğin, su kaynaklarına yakın olmanın ve dayanışmanın önemi belirlenir. Dijital kaynaklar aracılığıyla rüzgâr sesi açılır ve öğrencilere çeşitli bozkır, büyük çadır (yurt) fotoğrafları gösterilerek bu görsellerin hissettirdiklerini ifade etmeleri istenir (OB4). Öğrencilerin konargöçer yaşam tarzının zorluklarının yanında doğayla uyum içerisinde yaşamayı olanaklı kıldığını belirlemeleri beklenir. Öğrencilerden bozkırda yaşayan bir Türk topluluğu olduklarını hayal etmeleri istenir (E3.3). Öğrencilere bozkırda bir düğünde, bir cenazede, uzun karanlık gecelerde, hangi sanat dalıyla kendilerini ifade edecekleri sorulur. Yazının olmadığı, kitabın ya da okulun olmadığı bu ortamda bilginin dolaşıma nasıl girdiğini, toplulukların tarihlerini nasıl öğrendiklerini tahmin etmeleri istenir. Öğrencilerin günümüzde müziğin toplumsal yaşamdaki yeri ile ilk Türk topluluklarının yaşamındaki yerini karşılaştırmaları sağlanır. Öğrencilerden Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında müziğin yerinin ne denli güçlü olduğuna dair önermelerini sunmaları istenir. Büyük grup tartışması yoluyla önerme ve çıkarımlar değerlendirilir. Öğretmen tarafından ilk Türk topluluklarının yaşamında düğün, ağıt, destan ve kahramanlık hikâyelerini anlatan müziklerin yapıldığı, kamların davulla yaptıkları büyüsel nitelikli dinî müziğin topluluğun yaşamında önemli bir yeri olduğu, orduya güç ve cesaret verme, düşmanı korkutma amaçlı yapılan askerî müzik/tuğ müziğinin yaygın olduğu dolayısıyla Türklerin yaşamının her anında müziğin olduğu vurgulanır (D19.2). Öğrenme uygulamaları sırasında konu çerçevesinin ilk Türk topluluklarının müzikle kurduğu güçlü ilişkinin dışına çıkmamasına, Türkistan’daki Türk devletlerine yönelik tarihsel bilgi verilmemesine özen gösterilmelidir. Öğrencilerin Türkistan’daki ilk Türk topluluklarında müziğin önemine dair çıkarımlarını izlemek için kontrol listesi ve dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir. Öğrencilere performans görevi olarak Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında müziğin rolünü görselleştirme verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde görsel ürünlerin tarihsel doğruluk ve düzenini değerlendirmek için dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

MT.6.2.2
Öğrencilere çeşitli yazılı ve dijital kaynaklar ile güvenilir genel ağ adresleri sunularak öğrencilerin ozanların toplumdaki işlevleri ve önemine dair bilgi edinmeleri sağlanır (OB1, OB4). Büyük grup tartışması yoluyla ozanların hangi toplumsal alanlarda etkili olduğu, toplumsal yaşamda ne gibi farklı işlevleri olduğu listelenir (E3.7). Öğrenciler gruplara ayrılır ve her grup ozanların farklı bir işlevine odaklanır (SDB2.2). Bu işlevler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla grupların birbirine soru sorması desteklenir (E3.8). “Ozanların destan ve hikâye anlatıcısı olması en çok toplumsal dayanışmayı artırmayla mı yoksa tarih aktarımıyla mı ilgilidir?” gibi sorularla öğretmen soru cevap etkinliğini zenginleştirebilir. Grupların ozanların topluluktaki işlevine ilişkin örnekler vermeleri sağlanır. Her grubun ozanların ilk Türk topluluklarının yaşamındaki rolünü birer cümleyle yazması, afiş, resim gibi ürünlere dönüştürmesi istenir (SDB2.1). Türklerde müziğe değer vermek kadar müziği yapana, ozana değer vermenin de kadim bir gelenek olduğu vurgulanır. Öğrenciler bu değerlerin gelecek nesillere aktarılmasında sorumluluk almaları yönünde desteklenir(D19.3). Öğrencilerin ozanların toplumsal işlevlerini kavrayışları gözlem formu ve akran değerlendirme formu ile değerlendirilebilir.

MT.6.2.3
Öğrencilere kopuz, dutar, tambur, rebab, ıklığ çalgılarına ait resimler gösterilir, dijital kaynaklar aracılığıyla bu çalgıların sesleri dinletilir (OB4). Öğrencilerin bu çalgıların boyut ve malzeme özelliklerinin dönemin koşulları ile bağlantısına dikkatleri çekilir (SDB3.1). Öğrencilerin ilk Türk topluluklarına ait çalgıların isimlerini öğrenme düzeyleri, eşleştirme soruları ve kontrol listesi ile değerlendirilebilir.

MT.6.2.4
Öğrencilere Türk kültüründe Dede Korkut’a "Korkut Ata" da denildiği söylenir (D19.2). TRT yapımı Dede Korkut belgeselinden uygun kesitler izletilerek Dede Korkut’un hikâyelerinin çalgı eşliğinde çalınıp söylendiğini belirlemeleri sağlanır (OB4). Öğrencilerden elinde çalgısıyla hikâye ya da destan anlatan Dede Korkut imgesini görselleştirmeleri istenir. Öğrencilerin Dede Korkut hikâyelerini çalgı eşliğinde tasvir etme becerisi gözlem formu ve dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir.

MT.6.2.5
Öğrencilere Dede Korkut Hikâyeleri’nden uygun parçalar okutularak ya da öğrencilerin seçtikleri dijital kaynaklar aracılığıyla izlemeleri sağlanarak hikâyelerle ilgili sorular sorulur (OB1, OB2, OB4). Dede Korkut Hikâyeleri’nin Türk müziği tarihi açısından önemini incelenmek için okuma parçaları analiz edilir ve hikâyelerdeki toplumsal yaşama dair unsurları bulmak amacıyla çalgı ya da çalgılar, hikâyenin türü, verilen ahlaki öğüt gibi bulgular listelenir. Öğrencilerin çalgı eşliğinde çalınıp söylenen bu hikâyelerin bilgi edinme yollarından biri olduğunu fark etmeleri ve müziğin bu işlevini günümüzdeki işlevleriyle karşılaştırmaları beklenir. Dede Korkut Hikâyeleri’nin müzik aracılığıyla bilgi edinme kaynaklarının en eski örneklerinden biri olduğu vurgulanır. Öğrenciler gruplara ayrılır ve her grubun Dede Korkut Hikâyeleri’nin müzik tarihi açısından önemine dair birer önerme sunmaları istenir (SDB2.2). Büyük grup tartışması yoluyla önermeler listelenir ve en güçlü önermeler sınıf panosuna asılır. Bu hikâyelerin Türk tarihi ve Türk kültürü açısından önemi vurgulanır (D19.2). Öğrencilerin Dede Korkut Hikâyeleri'nin Türk müzik tarihi açısından önemini açıklayabilme becerisi gözlem formu ve dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir.

Öğrencilerden Türkistan’daki ilk Türk topluluklarının yaşamında müziğin yerini seçecekleri resim, karikatür, hikâye, şiir türlerinden biriyle ifade etmesi ya da dijital içerik olarak sunması istenebilir. Öğrencilere yaşadıkları bir olayı hikâyeleştirerek anlatma görevi verilebilir. Öğrenciler Dede Korkut Hikâyeleri’nden seçtikleri birini sınıfta canlandırabilirler ve bu hikâyede müziğin rolünü sınıf içi tartışma yoluyla değerlendirebilirler.

Öğrencilerden bir Türk topluluğunda gerçekleşen düğünü hayal etmeleri ve resim, karikatür, hikâye, şiir türlerinden biriyle ifade etmeleri istenebilir. Öğrencilere ilk Türk topluluklarının çalgılarını gösteren bilgi kartları hazırlama görevi verilebilir. Öğrencilere Dede Korkut hakkında animasyon ya da belgesel izletilebilir, bilgi verici kısa yazılar okutulabilir.