2. ÜNİTE: MEKÂNSAL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ

SBAB7. Mekânsal Düşünme (SBAB7.1. Konum Algılama), SBAB10. Harita

KB2.4. Çözümleme

E1.4. Kendine İnanma (Öz Yeterlilik), E2.5. Oyunseverlik, E3.4. Gerçeği Arama, E3.5. Açık Fikirlilik, E3.7. Sistematik Olma, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB1.2. Kendini Düzenleme (Öz Düzenleme), SDB1.3. Kendine Uyarlama (Öz Yansıtma), SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği

D3. Çalışkanlık, D10. Mütevazılık, D11. Özgürlük, D19. Vatanseverlik

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık

COĞ.9.2.1. Harita uygulamaları yapabilme
a) Haritaya ait bileşenlerden yararlanarak haritaları okur.
b) Haritaya ait bileşenlerden yararlanarak haritadaki olay, olgu ve mekânlar arası ilişkileri çözümler.
c) Haritada yer alan olay, olgu veya mekânların özellik, konum, dağılış ve ilişkileri ile değişim ve/veya harita türüne ilişkin çıkarım yapar.
ç) Harita yapım aşamalarını kullanarak harita oluşturur.

COĞ.9.2.2. Türkiye’nin konum özelliklerini algılayabilme
a) Türkiye’nin konum özelliklerini belirler.
b) Türkiye’nin konum özelliklerini görselleştirir.
c) Türkiye’nin konum özelliklerini özetler.

COĞ.9.2.3. Mekânsal bilgi teknolojilerini oluşturan bileşenleri çözümleyebilme
a) Mekânsal bilgi teknolojilerini oluşturan bileşenleri belirler.
b) Mekânsal bilgi teknolojilerini oluşturan bileşenler arasındaki ilişkileri belirler.

Mekânın Aynası Haritalar
Türkiye’nin Coğrafi Konumu
Mekânsal Bilgi Teknolojilerinin Bileşenleri

coğrafi bilgi sistemleri (CBS), göreceli konum, harita, izohips, jeopolitik, koordinat sistemi, mekân, mekânsal bilgi teknolojileri, mekânsal veri, mutlak konum, ölçek, projeksiyon, saat dilimleri, ulusal saat, uzaktan algılama, yerel saat

Öğrenme çıktıları; kontrol listesi, çalışma yaprağı, anlam çözümleme tablosu, performans görevi, analitik dereceli puanlama anahtarı, öz değerlendirme formu ve grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Performans görevi olarak öğrencilerden dilsiz harita üzerinde belirli bir konu içeriğine sahip harita oluşturmaları istenebilir. Performans görevi; amaç belirleme, araç gereç seçme
ve kullanma, veri toplama, toplanan verileri seçme ve işleme, sembol belirleme, harita bileşenlerini oluşturma ölçütlerine göre değerlendirilebilir.

Öğrencilerin coğrafi koordinat sistemi (paralel ve meridyen), haritaya ait temel unsurlar ve bu unsurların kullanımı, bazı tematik harita türleri ve mekânsal bilgi teknolojileriyle ilgili (dijital küre, uydu, dijital harita vb.) temel bilgilere sahip olduğu kabul edilmektedir.

Günlük hayatta haritalara hangi alanlarda ve ne kadar ihtiyaç duyulduğu ile ilgili bir liste oluşturulabilir. Bu ihtiyaçların hangilerinin dijital teknolojiyle karşılandığına ilişkin görüşler toplanabilir.
Tematik haritalarda uygulamalar yaptırılarak öğrencilerin harita becerisiyle ilgili ön bilgileri belirlenebilir.

“Cep telefonu, bilgisayar veya tabletlerde haritalarla ilgili ne tür uygulamalar bulunmaktadır?” sorusu yöneltilen öğrencilerden bu uygulamaların hangi amaçlarla kullanıldığına ilişkin görüş belirtmeleri istenebilir.

COĞ.9.2.1.
Örnek haritalar aracılığıyla haritada kullanılan başlık, sembol, renkler ve kenar bilgileri (lejant, coğrafi koordinatlar vb.) tespit edilerek harita içeriğindeki unsurların ortaya çıkarılması sağlanır. Bu süreçte soru-cevap yöntemi kullanılabilir. Coğrafi koordinat sistemine ait bilgilerin elde edilebilmesi için konumla ilgili kavram, sınıflandırma, sistem ve araçlar (enlem, boylam, GPS vb.) kullanılır. Harita unsurlarından yararlanılarak harita türünün belirlenmesi sağlanır (E1.4). Harita türlerine ilişkin sınıflandırma tablosu oluşturulabilir. Çeşitli haritalar kullanılarak konum tespiti, coğrafi unsurların dağılış ve değişimleri ile bu unsurların birbirleriyle ilişkileri, rota gösterimi, rotanın izlenmesi veya oluşturulması, zaman hesaplamaları (saat dilimleri kullanılarak), dijital harita uygulamaları (uzunluk ve alan hesaplama, profil çıkarma) ve harita üzerine etiket, fotoğraf, çizim eklenmesi aracılığıyla haritaların içeriğine uygun özellik ve ilişkiler belirlenir (SBAB1). Uygulamalar bireysel hâlde, küçük grup çalışması şeklinde veya tüm sınıfla yapılabilir. Harita yapımında meydana gelen bozulma ile bu bozulmanın nedenleri ilişkilendirilerek haritalarda kullanılan başlıca projeksiyon türlerinin tanınması sağlanır (OB1). Öğrencilerle birlikte dünyanın farklı bölgelerinden seçilecek örnek yerlerle uygun projeksiyon türü eşleştirmelerini gösteren tablo hazırlanabilir (SDB2.1, SDB2.2, E2.5, E3.4, E3.5). Öğrencilere haritalarda gösterilen unsurların özellik, konum, dağılış, ilişki ve değişimlerinden yararlanılarak çeşitli haritalarla (korokromatik, koroplet, izoplet, noktalama, oransal, akış vb.) ilgili çıkarımlar yaptırılır. Örneğin topoğrafya haritaları üzerinde izohipslerle ilgili çıkarımlar yapılarak yeryüzü şekilleri ayırt edilir. Bu süreçte öğrencilerin haritalarla ilgili çıkarımlarını yazmaları ve yazdıklarını sınıfta paylaşmaları istenebilir. İhtiyaç duymaları hâlinde görüşlerinde değişikliğe gitmeleri sağlanarak mütevazılık değeri vurgulanır (D10.1). Son aşamada ulaşılan çıkarımlara ilişkin bir tartışma süreci yapılandırılabilir (SDB2.1). Öğrencilerden küçük gruplara ayrılarak çeşitli konu içeriklerine sahip dilsiz haritalar üzerinden eksik parça tamamlama etkinliğiyle harita hazırlamaları istenir. Bu süreçte oluşturulacak harita için amaç belirlenir, yöntem ve araç gereç seçilir, veriler toplanarak haritaya işlenir ve veriye uygun harita türü tespit edilir. Hazırlanan harita zihinde canlandırılır. Öğrenciler tarafından oluşturulan haritalar kontrol listeleri kullanılarak kendileri veya akranları tarafından değerlendirilebilir. Oluşturulan haritaların amaca uygun biçimde kullanımına ilişkin tartışma yürütülebilir (SDB1.2, SDB2.1, SDB2.2, E2.5, E3.4, E3.5, SBAB7.10, SBAB11.2).

COĞ.9.2.2.
Türkiye’nin mutlak ve göreceli konumu belirlenir. Belirlenen konuma ait özellikler tespit edilir ve görselleştirilir (E3.7, OB4, SBAB7.11). Türkiye’nin konum özellikleri özetlenir. Bu süreçte GZFT veya benzer analiz yöntemleri kullanılarak Türkiye’nin konum özelliklerinin önemi vurgulanır, öğrencilerin bu konudaki görüş ve duyguları alınarak millî şuurlarının gelişmesi desteklenir (KB3.3). Türkiye’nin konum özelliklerinin önemi vurgulanırken Mavi Vatan ve Gök Vatan’la (Ulusal Hava Sahası) ilgili haritalar da ele alınır. Bu süreçte Türkiye’nin Ege Denizi ve Doğu Akdeniz’deki hukuki ve coğrafi haklarını görmezden gelen haksız talepler karşısındaki mücadelesine yer verilerek vatanseverlik değerine vurgu yapılır (D11.2, D19.1). Ayrıca Ege Denizi’nin geçmişte Adalar Denizi adıyla bilindiği de ifade edilir. Kıbrıs adasının Türkiye ve Türk dünyası açısından önemine değinilir. Öğrenmeler, çalışma yaprağıyla izlenebilir.

COĞ.9.2.3.
Mekânsal bilgi teknolojilerini oluşturan bileşenler (CBS’nin bileşenleri; donanım, yazılım, coğrafi veriler, yöntem ve kullanıcı) belirlenir (OB2). Öğrenciler, bu bileşenlerle CBS’ye ait metodolojinin (verileri elde etme, depolama, kontrol etme, işleme, analiz etme ve görüntüleme) ilişkilendirilmesi sürecinde soru sormaları için teşvik edilir (E3.7, E3.8). Konu sonunda turnuva etkinliği yaptırılarak öğrencilerin çalışkanlık değeri kazanmaları desteklenir (D3.4). Mekânsal bilgi teknolojilerini oluşturan bileşenlerin çözümlenmesi amacıyla anlam çözümleme tablosu üzerinden öğrencilerin öğrenmeleri değerlendirilebilir. İki boyutlu olarak hazırlanan anlam çözümleme tablosunun bir boyutunda CBS bileşenlerine, diğer boyutunda ise CBS’ye ait metodolojiye yer verilebilir. Bu ünitede performans görevi olarak öğrencilerden dilsiz harita üzerinde belirli bir konu içeriğine sahip harita oluşturmaları istenebilir. Performans görevi, analitik dereceli puanlama anahtarı ve öz değerlendirme formuyla değerlendirilebilir (SDB1.1, SDB1.2, SDB1.3).

Öğrencilere haritacılığın tarihçesi, *Türk haritacılık tarihi ve Türk haritacılar (Biruni, Takiyüddin, İbrahim Mürsel, Piri Reis, Matrakçı Nasuh, Seydi Ali Reis, Ali Macar Reis, Kâtip Çelebi vb.), Türkiye’de haritacılık çalışmaları, siyasi ve askerî bir araç olarak haritalar, Millî Mücadele Dönemi’nde haritaların kullanımı, binlerce yıllık astronomi aleti: usturlap, dijital araçlar kullanılarak bir yerin koordinatlarını bulma, Türkiye’nin ulusal konumsal veri altyapısı ve CBS alt programları üzerinde görüntü konumlandırma konularında araştırma görevleri verilebilir. Bunun yanı sıra oryantiring etkinliği veya GPS temelli etkinlikler de planlanabilir.
Öğrencilerin söz konusu araştırma görevlerini öğrenme profillerine göre farklı yollarla sunmalarına (rol oynama, eylem planı ve medya ürünü hazırlama, görsel ve sözlü sunum vb.) imkân sağlanır.

Konunun önemli yerlerini vurgulayan özet metinler hazırlanabilir, etkinliklerde grup çalışmaları kullanılarak akran öğretiminden yararlanılabilir. Bu kapsamda okuma kardeşliği çalışması yapılabilir. Bu çalışmada öğrencilerden ikili gruplar hâlinde kitap okuması, gruptaki bir öğrencinin kitapla ilgili soruların cevaplarını grup içi tartışmasından sonra yazıcı olarak not etmesi istenir. Bu stratejide kitapların kısa olmasına dikkat edilmeli ve öğrencilerin okuyup tartışmalarına yeterince zaman ayrılmalıdır. Performans görevi; dünya haritası, Türkiye haritası, yerküre modeli veya dijital haritalar kullanılarak yaşanılan yer, Türkiye’deki il merkezleri ve dünyanın önde gelen şehirlerinin konumlarını tespit etme, görselleştirme şeklinde düzenlenebilir.

Programa yönelik görüş ve önerileriniz için karekodu akıllı cihazınıza okutunuz.