3. ÜNİTE : ORTA ÇAĞ MEDENİYETLERİ

SBAB4. Değişim ve Sürekliliği Algılama (SBAB5.2. Değişim ve Sürekliliği Neden ve Sonuçlarıyla Yorumlama), SBAB7. Mekânsal Düşünme [SBAB7.5. Mekânsal Bir Objenin Etrafta Meydana Getirdiği Etkiyi Sorgulama (Aura-Etki)], SBAB2. Kanıta Dayalı Sorgulama ve Araştırma (SBAB2.1. Meraka Dayalı Soru Sorma, SBAB2.2. Kaynaklardan Bilgi Toplama, SBAB2.3. Kaynağı İnceleme, SBAB2.4. Kaynağı Sorgulama, SBAB2.5. Kaynağı Yorumlama, SBAB2.6. Kanıta Dayalı Ürün Oluşturma ve Paylaşma)

KB2.7. Karşılaştırma

E3.1. Uzmanlaşma, E3.2. Odaklanma, E3.4. Gerçeği Arama, E3.7. Sistematik Olma

SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği, SDB2.3. Sosyal Farkındalık, SDB3.3. Sorumlu Karar Verme

D1. Adalet, D5. Duyarlılık, D10. Mütevazılık

OB2. Dijital Okuryazarlık, OB5. Kültür Okuryazarlığı, OB9. Sanat Okuryazarlığı

TAR.9.3.1. Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlerin Avrupa ve Asya’da oluşturduğu değişimi neden ve sonuçlarıyla birlikte yorumlayabilme
a) Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlere neden olan unsurları inceler.
b) Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlerin etkilediği unsurları inceler.
c) Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlerin Avrupa ve Asya’da oluşturduğu değişimin etkilerini sorgular.
ç) Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlerin Avrupa ve Asya’da oluşturduğu değişimin neden ve sonuçlarını bağlamından kopmadan ifade eder.

TAR.9.3.2. Orta Çağ’daki başlıca devletlerin siyasi ve askerî gelişmelerini karşılaştırabilme
a) Orta Çağ’daki başlıca devletlerin yönetim ve ordu yapılarının özelliklerini belirler.
b) Orta Çağ’daki başlıca devletlerin yönetim ve ordu yapıları arasındaki benzerlikleri listeler.
c) Orta Çağ’daki başlıca devletlerin yönetim ve ordu yapıları arasındaki farklılıkları listeler.

TAR.9.3.3. Orta Çağ’daki ticaret yollarının kendi çevresinde meydana getirdiği etkiyi sorgulayabilme
a) Orta Çağ’daki ticaret yolları üzerinde yer alan devlet ve toplumların etkileşimleriyle ilgili sorular sorar.
b) Orta Çağ’daki ticaret yolları üzerinde yer alan devlet ve toplumların ilişkilerini siyasi, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla çözümler.
c) Orta Çağ’daki ticaret yollarının devlet ve toplumların siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerine etkisiyle ilgili çıkarımlarda bulunur.

TAR.9.3.4. Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin oluşturduğu ürünleri paylaşabilme
a) Araştırmasında belirlediği kaynaklardan Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin bilgi toplar.
b) Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin belirlediği kaynakları inceleyerek araştırmasına dair bilgileri tespit eder.
c) Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin kullanacağı kaynakların sınırlılığını sorgular.
ç) Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin kaynaklardan araştırmasına uygun olarak belirlediği bilgileri yorumlar.
d) Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin kanıtlara dayanarak oluşturduğu araştırmasını paylaşır.

Orta Çağ’da Yaşanan Kitlesel Göçler
Orta Çağ’daki Başlıca Devletlerin Yönetim ve Ordu Yapıları
Orta Çağ’daki Ticaret Yolları
Orta Çağ’daki Başlıca Medeniyet Havzalarında Bilim, Kültür ve Sanat

divan, feodalite, hicret, hilafet, kale, kervan, kervansaray, mevali, skolastik düşünce

Bu ünitedeki öğrenme çıktıları; değişim ve süreklilik formu, bilgi görseli, zihin haritası, akran değerlendirme formu ve performans görevi ile değerlendirilebilir.

Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlerin Avrupa ve Asya’da meydana getirdiği değişimin neden ve sonuçlarına ilişkin değişim ve süreklilik formu, Orta Çağ’da öne çıkan devletlerin yönetim ve ordu yapılarının benzerlik ve farklılıklarını karşılaştıran bilgi görseli, Orta Çağ’daki ticaret yollarının devlet ve toplumların siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerine etkisini ortaya koyan bir zihin haritası kullanılabilir.                                                                                                           

Değişim ve süreklilik formu kontrol listesiyle, zihin haritası ve bilgi görseli dereceli puanlama anahtarıyla değerlendirilebilir.

Öğrencilere Orta Çağ’daki başlıca medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin araştırma raporu hazırlanmasına yönelik bir performans görevi verilebilir.

Hazırlanan araştırma raporu; çalışma planı hazırlama, kapsam, kaynak çeşitliliği ve güvenilirliği, kaynakları yorumlama, özgünlük, sunum yapma, grup iletişimi gibi ölçütler kullanılarak oluşturulan dereceli puanlama anahtarıyla değerlendirilebilir.Ayrıca grup değerlendirme formu ve araştırma sürecinde kullanılan kontrol listesi öz değerlendirme formu olarak kullanılabilir.

Öğrencilerin; göç kavramı ve türleri, Eski Çağ’daki ekonomik faaliyetler, Eski Çağ’ın önemli yerleşim merkezleri, Hz. Muhammed’in hayatı ve İslamiyet’in doğuşu ile ilgili temel bilgilere sahip olduğu kabul edilmektedir.

Ünite kapsamında öğrencilere aşağıdaki rehber sorular sorulabilir.
• Hz. Muhammed’in hayatındaki dönüm noktaları neler olabilir?
• İslamiyet’in doğuşu sırasında Arap Yarımadası’nın siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı nasıl olabilir?
• Orta Çağ’daki devletlerin ordularının en önemli özellikleri neler olabilir?
• Orta Çağ’daki başlıca ekonomik faaliyetler neler olabilir?
• Orta Çağ’da hangi ticaret yolları kullanılmış olabilir?

Ünite kapsamında öğrencilere aşağıdaki etkinlikler yaptırılabilir.
• Göç kavramından hareketle göçler ve türleri ile ilgili zihin haritası oluşturmaları istenebilir.
• Günümüzde göç etmek zorunda kalan insanların hayatlarında nelerin değişebileceği konusunda öğrencilerle beyin fırtınası yapılabilir.

Göç, göçebe, konargöçer, göçmen” kavramlarından bildiklerinin tanımlarını yapmaları istenir. Ardından geçmişte yaşanan göçler ile günümüzdeki göçlerin benzerlik ve farklılıklarına ilişkin tahminde bulunmaları sağlanır.
Günümüzde yoğun kullanılan ticaret yollarının, geçtiği şehirlerde oluşturduğu sosyoekonomik ve kültürel etkileri örneklendirmeleri istenir.

TAR.9.3.1
Öğrencilerin verilen farklı kaynaklar üzerinden Kavimler Göçü öncesi Avrupa ve Asya’nın siyasi durumunu ve kitlesel göçlere neden olan unsurları incelemeleri istenir. Bu süreçte düşün-eşleş- paylaş tekniği kullanılabilir. Kavimler Göçü’nü ve XI. yüzyıla kadar Türk topluluklarının yaptıkları kitlesel göçleri inceleyerek zaman ve mekân bakımından bu göçlerin özelliklerini belirlemeleri sağlanır (SBAB10.2). Öğrenciler verilen farklı kaynaklar üzerinden Kavimler Göçü’nü ve XI. yüzyıla kadar Türk topluluklarının yaptıkları kitlesel göçlerin kavimlere ve devletlere etkisini siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel etkiler olarak sınıflandırır (KB2.5, SDB2.3). Bu göçlerin Avrupa ve Asya’daki kavimler ve devletler üzerinde meydana getirdiği değişimin etkilerini sorgular. Kavimler Göçü ve XI. yüzyıla kadar Türk topluluklarının yaptıkları kitlesel göçlerden hareketle Avrupa ve Asya kültürlerinin etkileşimine dair örnekler verir (OB5). Kitlesel göçlerin nedenleri, etkileri, etkilerin değerlendirilmesi ve sürekliliği başlıklarını içeren değişim ve süreklilik formu öğrencilere sunulur. Değişim ve süreklilik formu aracılığıyla öğrencilerin göçün olumlu ve olumsuz etkilerine ilişkin düşüncelerini ifade etmeleri sağlanır (SDB3.3, KB3.1).

TAR.9.3.2
Öğrencilerin kavram öğretim materyalleri üzerinden konu içeriğinde geçen kavramların anlamlarını açıklamaları sağlanır. Grup çalışması yoluyla öğrenciler verilen farklı kaynaklar ve örnek tarihsel olaylardan hareketle Sâsânîler, Göktürkler, Uygurlar, Çin, Doğu Roma İmparatorluğu, İslamiyet’in doğuşu ve Hz. Muhammed Dönemi, Dört Halife Dönemi, Emeviler ve Abbasilerle ilgili siyasi ve askerî gelişmeleri kronolojik olarak sıralayıp açıklar (SBAB1.2). Bu devletlerin yönetim ve ordu yapılarının özelliklerini belirler. Dönemi yansıtan edebî metinler aracılığıyla devlet idaresinde adaletin yeri ve önemini örneklendirir (D1.2). Öğrencilerden bu devletlerin yönetim ve ordu yapıları arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyan bilgi görselleri hazırlamaları istenir (OB2, SDB2.2, KB2.7). Bu süreçte öğrenme galerisi tekniği kullanılabilir.

TAR.9.3.3
Öğrencilerin verilen farklı kaynaklar üzerinden Orta Çağ’daki İpek, Baharat ve Kürk yollarının güzergâhlarını, ticareti yapılan malları açıklamaları; dilsiz harita üzerinde İpek, Baharat ve Kürk yollarını çizmeleri; haritadaki yolların günümüzde hangi ülkelerden geçtiğini incelemeleri sağlanır (SBAB10.2). Bu ticaret yollarının devlet ve toplumların siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerine etkisine dair sorgulama yapmaları istenir. Sorgulama yaparken öğrencilerin verdikleri cevapları siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler bağlamında analiz etmeleri sağlanır (OB5, KB2.5). Grup çalışması yoluyla öğrencilerden ticaret yollarından birini seçmeleri istenir. Seçtikleri ticaret yolunun Orta Çağ’daki devlet ve toplumlar üzerindeki siyasi, ekonomik ve toplumsal etkilerini gösteren bir zihin haritası hazırlamaları ve bu zihin haritasını sunmaları sağlanır (SDB2.1, SDB2.2).

TAR.9.3.4
Grup çalışması yoluyla Orta Çağ’daki İslam, Batı ve Asya medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerine ilişkin bir araştırma başlatılır. Araştırmanın bilgi toplama süreci dışında kalan diğer aşamaları öğretmen rehberliğinde yapılan grup çalışmalarına yönelik geri bildirimler verilerek sınıf içerisinde gerçekleştirilir. Öğrencilere araştırma sürecinin aşamalarını içeren kontrol listesi verilir. Kontrol listesi aracılığıyla öğrencilerin araştırma sürecinin basamaklarını takip etmeleri ve denetlemeleri sağlanır. Her grup için Orta Çağ’daki İslam, Batı ve Asya medeniyet havzalarından biri araştırma konusu olarak belirlenir. Bilgi toplama, kaynak inceleme ve kaynakları sorgulama süreçleri adımlar hâlinde yönergelerle işletilir. Gruplar, araştıracakları konuyla ilgili hangi kaynakları kullanacaklarını ve bu kaynaklara nerede ve nasıl ulaşacaklarını öğretmen rehberliğinde belirler. Kütüphaneler, müzeler, tarihî mekânlar ve genel ağı ziyaret ederek araştırma konusuyla ilgili kaynaklardan bilgi toplar (E3.7, OB9). Araştırması için kaynaklara uygun sorular sorarak kaynağın türü, yazarı, tarihi, dijital kimliği, genel ağdaki uzantısı gibi Ntemel unsurları belirler. Topladığı bilgileri ilgili ve ilgisiz olarak ayrıştırdıktan sonra araştırma konusuna uygun olanları tespit eder (E3.2). Kullanacağı kaynaklara ön yargı, çelişki veya tutarsızlık içeren ifadeleri ortaya çıkartacak sorular sorar. Bu süreçte kaynakları karşılaştırabilir. Aynı konuyla ilgili kaynaklardaki farklı görüşleri belirler. Kaynaklarda yer alan olgu ve görüşleri ayırt eder. Kaynaklardaki bilgilerin güncel bilgileri içerip içermediğini sorgular. Bu sorgulamalar sonucunda topladığı bilgilerin araştırma konusu için yeterliliğine yönelik çıkarımda bulunur. Topladığı bilgilerin sınırlı kalması durumunda farklı kaynaklara başvurarak yeniden bilgi toplar (E3.4). Öğrencilerden kullandığı kaynakların yaptığı araştırmaya katkısını değerlendirmek amacıyla tarihsel kaynak/kanıt analiz formunu doldurmaları istenir. Öğrenciler, araştırmasında kullanacağı bilgileri ana fikir, şahıslar, eserler, mekânlar ve kurumlar bağlamında belirler. Bu bilgileri araştırma raporunda kullanmak amacıyla uygun yerlerde tarih şeridi, harita, tablo, grafik, bilgi görseli şeklinde görsel metinlere dönüştürür (SBAB1.1). Gruplar, ulaşılan bilgilerden hareketle kendi görüşlerini yansıtan yorumları oluşturur (OB2, SDB2.2). İslam, Batı ve Asya medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanat alanlarındaki faaliyetlerinden yola çıkarak o medeniyetin özelliklerine yönelik çıkarım yapabilir (SDB3.3). Gruplar yaptıkları araştırmaları rapora dönüştürür (E3.1). Öğrenciler, araştırma raporunu hazırlarken uygun başlıklar bulur, hazırladığı görselleri metnin içeriğine uygun biçimde kullanır, kaynaklara metin içinde atıf yapar ve kullandığı kaynakları kaynakçada gösterir. Araştırma raporları sunumlarında medeniyetlerle özdeşleşen bilim insanlarını ve onların eserlerini, medeniyetlerin kültürel özelliklerini ve bunların örneklerini, sanat eserlerini ve mimari yapılarını listeler. Bu bağlamda bilim insanlarının başarılarını ve rol modeli olabilecek yönlerini takdir etmenin ve farklı toplumların kültürel değerlerine saygı göstermenin önemini örneklerle açıklar (D5.1, D10.3, SDB2.3). Sunum sonrasında grupların Orta Çağ’daki İslam, Batı ve Asya medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanata etkilerini karşılaştırmaları istenir. İslam medeniyetinin altın çağındaki gelişmelerin insanlığa katkılarını yorumlamaları sağlanır. Araştırma raporları; panel, seminer, bilim şöleni, proje fuarı veya dijital platformlarda (OB2) sunularak paylaşılabilir.

* Öğrencilerin ilk Türk devlet ve topluluklarından Bulgarlar, Kırgızlar, Sabarlar, Hazarlar, Türgişler ve Karluklar hakkında tarihsel araştırma yapmaları sağlanabilir. Ulaştıkları veriler doğrultusunda bu devlet ve toplulukların siyasi, sosyal ve ekonomik özelliklerine ilişkin
karşılaştırmalı bir tablo hazırlamaları istenebilir.
Emevilerin mevali politikası ve hilafetin saltanata dönüşmesi konularına ilişkin genel ağda verilen kaynakları incelemeleri sağlanabilir. Öğrenciler, ulaştıkları bilgilerden yola çıkarak bu politikaların Emeviler açısından avantajlarını ve dezavantajlarını T cetveli üzerinde değerlendirebilir.
Türklerin İslamiyet’i kabulü, Abbasiler Devleti’ndeki rolü ve İslam medeniyetine katkılarına dair tarihsel araştırma yapmaları ve ulaştıkları veriler doğrultusunda konuya ilişkin poster hazırlamaları sağlanabilir.
* Mısır’da ve Hindistan’da kurulan ilk Türk devletlerini araştırarak ulaştıkları bilgileri bir tarih şeridi üzerinde göstermeleri istenebilir.
Öğrencilerden kendini Orta Çağ’da yaşayan bir tüccarın yerine koyarak taşıdığı mallar, kullandığı paralar, yaşadığı tehlikeler ve karşılaştığı kültürel ögelerle ilgili bir gezi yazısı yazmaları istenebilir.
Öğrencilerin İslam medeniyetinin insanlığa katkılarını örneklendirebilmeleri amacıyla İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesine sanal gezi yapmaları istenebilir. Ulaştıkları bilgilerden yola çıkarak tarihsel kaynak/kanıt analiz formunu doldurmaları veya seçtikleri bir nesneyi modellemeleri sağlanabilir.

Öğrencilerden öğretmeni veya arkadaşlarından yardım alarak Orta Çağ’da yaşanan kitlesel göçlere ve öne çıkan devletlere ilişkin önceden hazırlanmış tarih şeridi üzerinde eksik bırakılan bilgileri tamamlamaları istenebilir.
Öğrencilere Orta Çağ’daki ticaret yollarının önem kazandırdığı şehirlere ilişkin özet metinler verilebilir.
İslam, Batı ve Asya medeniyet havzalarının bilim, kültür ve sanat alanlarına dair belgeseller izletilebilir.

Programa yönelik görüş ve önerileriniz için karekodu akıllı cihazınıza okutunuz.