3. TEMA: MAKAMLARI OLUŞTURAN UNSURLAR

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.7. Sistematiklik, E3.2 Odaklanma, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği

D4. Dostluk, D7. Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB4. Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

TMT8.3.1. Türk müziğinin makamsal yapısını işitebilme
a) Basit makamların bileşenlerini tanır.
b) Basit makamların bileşenlerini ayırt eder.
c) Basit makamların bileşenlerini uygular.
TMT8.3.2. Türk müziğinin makamsal yapısını okuyabilme
a) Basit makamların bileşenlerini tanır.
b) Basit makamların bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Basit makamların bileşenlerini uygular.
TMT8.3.3. Türk müziğinin makamsal yapısını yazabilme
a) Basit makamların bileşenlerini tanır.
b) Basit makamların bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Basit makamların bileşenlerini yazımsal olarak ifade eder.

Makamları Oluşturan Ses Dizisi
Karar, Güçlü, Yeden, Asma Kalış Perdeleri
Genişleme ve Seyir Karakteri

dikte, durak, güçlü, genişleme makam, perde, rumuz, ses, seyir, ses dizisi, yeden

Öğrenme çıktıları; çalışma kâğıdı, dereceli puanlama anahtarı, eşleştirme soruları, kontrol listesi, performans görevi ile değerlendirilebilir. Duyduğu beşlilerden ve dörtlülerden yola çıkarak makam tahmininde bulunabileceği ve duyduğu makamın basit, bileşik, şed makamlardan hangisinin olduğunu ifade edeceği ve işiterek ulaştığu bu makamın seyrini yapacağı bir performans görevi istenebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

Türk müziğinde makamları oluşturan dizileri tanıdığı kabul edilmektedir.

Öğrencilerin bilgi ve beceri düzeylerini belirleyebilmek, ilgi alanlarını, öğrenme stillerini, öğrenme çıktılarını ve beklentilerini değerlendirebilmek için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bu süreçte öğrencilerin tema ile ilgili hazırbulunuşluk düzeylerini tespit edebilmek amacıyla önceki temalarda bulunan ses dizisi, perde, koma, makamsal diziler, basit makamlar, bileşik makamlar, şed makamlar gibi unsurların öğrenilebilme durumuna ilişkin hazırlık soruları, materyaller ve çeşitli etkinliklerden yararlanılabilir.

Makam konusu hatırlatılarak yeni öğreneceği bilgi ve beceriler ile ilişki kurulabilir. Günlük yaşamda vakit namaz saatlerinde duyduğu ezanların makamsal değişimleri dinletilerek makamsal bilgileri ile kazancağı yeni bilgi ve beceriler arsaında ilişki kurulabilir.

TMT8.3.1.
Türk müziğine ait basit makamları işitmeye yönelik olarak çeşitli eserler dinler. Dinleme etkinliklerinde yaygın kullanılan basit makamların karar, güçlü ve seyir özellikleri öğretmen rehberliğinde analiz edilir (E3.2). Öğrenciler, makamların ayırt edici dizilerini tanımaya ve diğer makamlarla karşılaştırmaya yönelik işitsel ayırt etme çalışmaları yapar. Bu çalışmada eserler üzerinde “makam tahmini“ etkinlikleri gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle makamların ana bileşenleri olan karar, güçlü, yeden ve asma kalış perdeleri ile ilgili işitme çalışmaları yapılarak makamların oluşturan bileşenleri işitme çalışmaları yapmaları sağlanır. (makam seyri işitme çalışması) Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin makam dizilerinin seslerini duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Öğrencilerden sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen; basit makam dizilerinin seyir örneklerini işitme etkinlikleri yapmaları sağlanır. Öğrenciler basit makam dizileri arasındaki ilişkileri belirler ve dizi türleri arasında bağ kurması sağlanır. Örneğin öğrenciler buselik makamını oluşturan dizi dügâh perdesinden rast perdesine göçürüldüğünde elde edilen makamın nihavent makamı dizisi olduğunu gösterir (OB4). Bu durumu sözlü olarak ifade eder. Bu süreç, çalışma kâğıdı veya dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir. Duyduğu beşlilerden ve dörtlülerden yola çıkarak makam tahmininde bulunabileceği ve duyduğu makamın basit, bileşik, şed makamlardan hangisinin olduğunu ifade edeceği ve işiterek ulaştığu bu makamın seyrini yapacağı bir performans görevi istenebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

TMT8.3.2.
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği Türk müziği makamlarının dizilerinin seyir yaprak seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Daha önce çalgı veya seslendirme yoluyla kaydedilmiş seyir örnekleri görsel ve işitsel materyaller ile aktarılarak makamların seyir yapılarının unsurlarını tanınması sağlanır (OB4). Makam dizilerinin seyri arasındaki benzelikler ve farklılıklar işitsel ve görsel olarak hazırlanan sunumlarla ayırt ettirilir. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin makamların dizisi, durağı, güçlüsü, yeden perdesi, donanımda yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Öğrenmelerini pekiştirmek ve estetik bakış açısını geliştirebilmek için öğrendiği makam dizilerinden oluşan ritmik melodiler oluşturur (D7.2). Bu çalışmalar esnasında arkadaşlarını etkin biçimde dinlemeye gözen gösterir (SDB2.1). Perde, çeşni, melodik cümle gibi özelliklerin estetik algı ile ilişkisini fark eder (D7.1). Bu süreç; gözlem formu, dereceli puanlama anahtarı, öğrenci ürün dosyası, kontrol listesi veya öz değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Makamların anlaşılabilmesi için öğrenciler tarafından okumaların sistematik (E3.7) bir şekilde yapılması gerekliliğinin altı çizilerek bu hususta öğrencilerin istikrarlı ve sabırlı olmalarının önemi vurgulanır (D12.3).

TMT8.3.3.
Makamları oluşturan bileşenler ile ilgili; görsel ve işitsel materyallerle öğrencilerin ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1) Öğrencilerin yeni öğrenmelere ilişkin görsellere ait soru sorması sağlanır. (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Makam yazım kuralları ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları görsel olarak tanımaları sağlanır (OB1, OB4). Makamın bütünleşik yapısını oluşturan olguların ses dizisi, karar, güçlü, yeden, asma kalış perdeleri, genişleme ve seyir karakteri olduğu hatırlatılır. Bahsi geçen bileşenlerden herhangi birisi üzerinde yapılan değişikliğin makamsal yapıyı tamamen değiştireceğine ilişkin örnekler incelenerek makamları oluşturan unsurların ayırt edilmeleri sağlanır. Her öğrenciye verilen farklı makam yapılarının eksik bırakılan yerlerinin tamamlamaları istenir. Öğrencileri küçük gruplara ayırarak verilen makam dizisinde kısa bir ezgi yazmaları istenir (SDB2.2). Öğrenciler kendi yazdıkları ezgileri birbirlerine okur ve arkadaşları ile paylaşır (SDB2.1). Bu süreç, çalışma kâğıdı veya dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir.

Solfejini ve diktesini yapabildiği etüt veya ezgilerle kendi etütlerini ya da ezgilerini kurgulayarak süreç zenginleştirilebilir. Basit, bileşik ve şed makamlar ile bestelenmiş eserleri dinleyerek repertuvar zenginleştirme çalışmaları gerçekleştirilebilir. Öğrenme ortamları öğrencilerin farklı öğrenme stillerine göre bireysel ve iş birlikli çalışmalara katkı sağlayacak şekilde tasarlanabilir. Bununla birlikte okul dışı öğrenme ortamları da sürece dâhil edilebilir.

Destekleme sürecinde öğrencilerin hazırbulunuşluk, ilgi ve öğrenme stilleri dikkate alınırken etkinlikler/materyal sade, kolay ve anlaşılır olabilir. Bunlar tüm duyulara hitap edecek şekilde basitten karmaşığa, yakından uzağa, somuttan soyuta gibi öğrenme ilkelerine uygun ve tüm öğrenme ortamlarında uygulanacak şekilde düzenlenebilir. Destekleme sürecinde oyun, bilmece sorma, bulmaca çözme şarkı ve tekerleme söyleme, sayışma, canlandırma yapma gibi etkinliklerden ve görsel eşleştirme kartlarından yararlanılabilir. Etkinlikler yapılırken öğrencilerin zorlandıkları yerlerde onlara ipuçları verilebilir.