1. TEMA: TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE VE KOMA
SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma
E1.1. Merak, E2.2. Sorumluluk, E2.5. Oyunseverlik, E3.8. Soru Sorma
SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği, SDB3.1. Uyum
D3. Çalışkanlık, D4. Dostluk, D14. Saygı
OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB4. Görsel Okuryazarlık
TMT4.1.1. Türk müziği ses sistemindeki perde ve komalar ile ilgili bilgileri okuyabilme
a) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramını tanır.
b) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramını ayırt eder.
c) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramını uygular.
TMT4.1.2. Türk müziği ses sistemindeki perde ve komalar ile ilgili bilgileri yazabilme
a) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramının Ritmik ve/veya ezgisel/ armonik bileşenlerini tanır.
b) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramınn Ritmik ve/veya ezgisel/ armonik bileşenleriniı ayırt eder.
c) Türk müziği ses sisteminde perde ve koma kavramının Ritmik ve/veya ezgisel/ armonik bileşenlerini uygular.
Yirmi Dörtlü Ses Sistemi
Perde
perde, Türk müziği ses sistemi, koma
Öğrenme çıktıları; çalışma kâğıdı, dereceli puanlama anahtarı, eşleştirme soruları, kontrol listesi, performans görevi ile değerlendirilebilir. Duyduğu komalı seslerden yola çıkarak perde ismi tahmininde bulunabileceği performans görevi istenebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.
Türk müziği ses sistemi olan komalı sistemi ve tampere sistemi bildiği kabul edilmektedir.
Öğrencilerden çevrelerinde işittikleri sesleri aralık ve koma kavramları ile ilişkilendirmeleri istenebilir. Öğrencilerin işitme özelliklerine göre bu kavramları ne düzeyde tanıdığı belirlenebilir. İfade ettiği seslerin enstrümanlarda bulunan perdeler ile eşleştirmesi sağlanabilir. Öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını tespit etmek için çalışma kâğıtları kullanılabilir.
Türk müziğinde perde ve koma sistemini renklerin ton farkı ile ilişkilendirilebilir.
TMT4.1.1.
Türk müziği ses sisteminin temel olguları olan perde, koma gibi kavramlar ile ilgili belirlenen görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin Türk müziği ses sistemi içerisindeki temel olguları hatırlaması sağlanır (OB1). Öğrencilere çeşitli eğitici videolardan kısa kesitler izletilir ve Arel Ezgi Uzdilek ses sisteminin nasıl elde edildiği sorulur. Yirmi dörtlü ses sistemi ve perdelerin oluşumuna ilişkin görseller, animasyonlar ve şekiller ile ele alınan bu ses sistemini hatırlamaları sağlanır. Öğrencilerin Türk müziği ses sistemine yönelik kavramlar ile ilgili bilgi toplayacağı, güvenirliği kanıtlanmış dijital ve basılı kaynaklar açıklanır (OB1). Belirledikleri bu araçlardan perde ve koma kavramları ile ilgili görselleri ayırt etmeleri istenir (OB4). Kaba çargâh perdesinden başlanılarak tiz çargâh perdesine kadar olan isimlerini çeşitli görseller aracılığı ile tanıması sağlanır. Perdelerin isimlerinin oktav farklılaştıkça değiştiği ayırt ettirilir. Eriştikleri bu görseller ile öğrencilerin sınıfta seviyelerine uygun olarak bir sunum yapmaları ve bu bilgileri ifade etmeleri sağlanır. İçerisinde komalı seslerin de bulunduğu etütlerin seslendirilmesi istenir (OB1, D3.3). Öğrenilen kavramlarla ilgili grup etkinlikleri düzenlenerek öğrencilerin perde kavramı ile ilgili sunum hazırlayarak arkadaşları ile etkili iletişim kurmaları ve sunum yapan arkadaşlarına karşı nazik olmaları sağlanır (E2.2, D3.1, D4.1, D14.1, SDB2.1, SDB3.1). Bu temanın öğrenme çıktıları; çalışma kâğıdı, dereceli puanlama anahtarı, eşleştirme soruları, kontrol listesi, performans görevi ile değerlendirilebilir. Duyduğu komalı seslerden yola çıkarak perde ismi tahmininde bulunabileceği performans görevi istenebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.
TMT4.1.2.
Öğrenci, Türk müziğinde kullanılan 24’lü ses sisteminde her sesin özel bir ismi olduğunu ve bu seslere “perde“ dendiğini kavrar (KB2.6). Ayrıca oktav farklarına göre perde isimlerinin değiştiğini öğrenir (KB2.4). Bu doğrultuda, öğrenci kaba çargâh perdesinden başlayarak tiz çargâh perdesine kadar olan perdeleri doğru adlarıyla tanımlar ve kavramsal düzeyde ilişkilendirebilir (KB2.9). Dersin girişinde öğrencilere Batı müziğinde 12 ses bulunduğu, buna karşılık Türk müziğinde 24 ses kullanıldığı bilgisi verilir. Bu farklılık üzerine öğrencilerin düşünmesini sağlamak amacıyla şu sorular yöneltilir: “Sizce neden Türk müziğinde daha fazla ses vardır?“ ve “Bu sesleri adlandırırken nelere dikkat edilmiştir?“ (E1.1, E3.8) Daha sonra etkileşimli tahtada, 24 sesin Türk müziğindeki perde adları ( kaba çargâh, yegâh, rast, dügâh, segâh, çargâh vb.) oktavlara göre sıralı şekilde gösterilir (OB4). Bu gösterim sırasında öğretmen, “perde“ kavramını, “ses“ ile “perde“ arasındaki farkı, “oktav“ kavramını ve oktav farkının perde isimlerini değiştirip değiştirmediğini açıklar. Ayrıca “kaba“, “orta“ ve “tiz“ gibi ön eklerin anlamları öğrencilere açıklanır (KB2.4). Bu anlatımın ardından öğrencilere üzerinde 24’lü sistemin yer aldığı boş bir perde haritası şeması dağıtılır. Öğrencilerden kaba çargâh perdesinden başlayarak tiz çargâh perdesine kadar olan perdeleri uygun yerlere yazmaları istenir. Haritada renk kodları kullanılarak kaba (alt oktav), orta ve tiz (üst oktav) perdeler ayırt edilir (KB2.5). Sonrasında öğretmen, sesler arasındaki koma farklarını açıklar ve aynı sesin farklı oktavlardaki adlarının nasıl değiştiğini örneklerle gösterir. Örneğin, “kaba dügâh – dügâh – tiz dügâh“ perdeleri karşılaştırılır; bu perdelerin frekans değerleri incelenerek aralarındaki farklar açıklanır (KB2.7). Bu aşamadan sonra öğrencilere işitsel ve görsel bir eşleştirme etkinliği uygulanır (SDB2.2). Karışık olarak verilen perde isimleri ve ses örnekleriyle öğrencilerin doğru eşleştirmeyi yapmaları istenir (KB2.7). Örneğin, “Segâh“ sesi çalındığında öğrenci ilgili perde kartını seçer (E2.5). Ardından öğrencilerden verilen perde adlarını oktavlarına göre sıralamaları ve hangi oktavda hangi ön eklerin kullanıldığını açıklamaları istenir. Örnek bir soru olarak: “Rast, kaba rast, tiz rast perdeleri sıraya konulduğunda bu perdeler hangi frekans gruplarına ait olur?“ sorusu yöneltilir (KB2.20). Tüm bu süreç öğretmen tarafından gözlem formu ile takip edilir ve öğrenciler kısa öz değerlendirme sorularıyla sürece dair kendi gelişimlerini değerlendirir. Performans görevi olarak, “Perde isimlerini ve ait oldukları oktavları açıklayan mini bir sunum“ hazırlanması istenebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.
Hazırbulunuşluğu yüksek, Türk müziğine ve enstrümanlara aşina olan ya da hızlı öğrenen öğrencilerin öğrendiği ses sistemi ve perdelerle ilgili özgün basit ezgiler üretmesi istenebilir. Öğrenciye grup liderliği yaptırılabilir.
Öğrencilerin öğrenmeleri sık sık tekrar ettirilip küçük adımlarla ilerlenebilir.