3. TEMA: HÜSEYNİ SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7. Estetik,D10. Mütevazılık, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görseli Anlama, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.8.3.1. Türk müziğinde hüseyni ses dizisini yazabilme
a) Hüseyni ses dizisini tanır.
b) Hüseyni ses dizisini ayırt eder.
c) Hüseyni ses dizisini uygular.
MİOY.8.3.2. Türk müziğinde hüseyni ses dizisini okuyabilme
a) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini uygular.
MİOY.8.3.3. Türk müziğinde hüseyni ses dizisini işitebilme
a) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Hüseyni ses dizisinin bileşenlerini ifade eder.

Hüseyni Ses Dizisi

beşli, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, hüseyni, perde, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları; boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıtları, performans görevi, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirilebilir. Hüseyni ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılabilir.

Öğrencilerin, dörtlü, beşli dizileri, çargâh, buselik, kürdi, rast ve uşşak ses dizilerini bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin hüseyni ses dizisi hakkındaki mevcut bilgilerini değerlendirmek ve önceki öğrendikleri ses dizileriyle bağlantı kurmalarını sağlamak amacıyla çeşitli sorular yöneltir. Öğrencilere daha önce öğrendikleri ses dizileri hatırlatılarak hüseyni ses dizisinin bu dizilerle benzerlik ve farklılıkları üzerine düşünmeleri teşvik edilir. Öğrencilere, "Hüseyni kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce bu isim ne anlama gelmektedir?" veya "Daha önce dinlediğiniz bir eserde hüseyni ses dizisini fark etmiş olabilir misiniz?" gibi sorular yöneltilerek konuyla ilgili ön bilgileri ölçülür. Öğretmen, hüseyni ses dizisiyle bestelenmiş kısa müzik örnekleri dinleterek öğrencilerden bu dizinin perde yapısını ve oluşturduğu duyguyu yorumlamalarını ister. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?", "Daha önce öğrendiğiniz ses dizileriyle karşılaştırıldığında nasıl bir fark hissediyorsunuz?" gibi sorularla öğrencilerin ses dizisini daha iyi algılamaları sağlanır. Son olarak öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini tekrar etmeleri, bir enstrümanla çalmaları veya ritmik olarak takip etmeleri istenerek hüseyni ses dizisinin yapısını işitsel ve teorik olarak kavramaları desteklenir. Bu süreç, öğrencilerin önceki bilgilerini gözden geçirmelerine, Hüseyni ses dizisini diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Öğrenciler, daha önce duydukları müziklerle Hüseyni ses dizisini ilişkilendirerek keşif yapabilirler. Öğretmen, bu diziyi içeren ezgiler dinleterek öğrencilerin melodilerdeki samimi ve duygusal havayı fark etmelerini sağlayabilir. Günlük yaşam bağlantısı için şu sorular yöneltilebilir:
• Ramazan ayında veya cami çevresinde duyduğunuz ilahiler sizde nasıl bir his uyandırıyor?
• Halk müziğinde duyduğunuz bazı ezgiler neden daha sıcak, içten ve samimi gelir?
• Tasavvuf müziğinin insanları derinden etkileyen bir yapısı olduğunu düşünüyor musunuz? Sizce bunun sebebi ne olabilir?

MİOY.8.3.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle hüseyni ses dizisinde bulunan rast (yeden), dügâh, segâh, çargâh, neva, hüseyni, eviç, gerdaniye ve muhayyer sesleri duyurulur. Daha önce öğrendiği beşlilerden ve dörtlü yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin hüseyni ses dizisini daha önce öğrendiği beşli ve dörtlülerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2.). Hüseyni ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak hüseyni ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece hüseyni ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Hüseyni ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Yapılan etkinlikler sırasında öğrenciler müzikal düşüncelerini ve öğrendikleri kavramları açıkça ifade ederek özgüven geliştirirler (D10.2). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen hüseyni ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler hüseyni ses dizini oluşturan hüseyni beşlisi rumuzu (KSTT) ve uşşak dörtlüsü rumuzunun (KST) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Beşli ve dörtlü arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma gibi çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir.
MİOY.8.3.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde hüseyni ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh (la) sesi üzerine kurulacak olan KSTT aralıklarından oluşan (dügâh perdesinden hüseyni perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) dörtlü diziye yönelik öğrencilerle ritmik solfej-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra hüseyni perdesi üzerine kurulacak olan uşşak dörtlüsü sürece dâhil edilir ve hüseyni ses dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin hüseyni ses dizisi, durağı, güçlüsü, yeden perdesi, donanımda yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek hüseyni ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Öğrenciler, çevresinde dinlediği Türk müziği eserlerini analiz ederken, doğadaki sesleri ve sanatsal ögeleri de algılar, bunların hislerine ve düşüncelerine nasıl yön verdiğini fark eder (D7.2). Bu süreç, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrenciler, hüseyni ses dizisini anlayabilmek için düzenli okuma yapar (E3.7), zorluklarla karşılaşsalar da kararlılıkla çalışmaya devam eder (D12.3).

MİOY.8.3.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği hüseyni ses dizisinin bileşenleri olan beşli ve dörtlü dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh sesi üzerine kurulacak olan Hüseyni beşlisi işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması gibi). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine hüseyni perdesi üzerine kurulacak olan uşşak dörtlüsü sürece dâhil edilerek uşşak dörtlüsü dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda hüseyni ses dizisini çeşitli formlarda eserler dinleyip, konserler seyrederek hüseyni ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, hüseyni ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerin hüseyni ses dizisine yönelik yaratıcı ve analiz odaklı çalışmalar içeren etkinlikler düzenlenebilir. Küçük gruplar oluşturarak bir grup hüseyni ses dizisinden oluşan bir eser üzerinde ritmik eşlik çalışmaları yaparken, diğer grup bu ses dizisini kullanarak melodik motifler geliştirebilir. Bu sayede, öğrenciler bir müzik eseri içinde ritim ve melodi ilişkisini deneyimleyerek keşfetme fırsatı bulurlar. Öğrenciler, hüseyni ses dizisini kullanarak küçük bir melodi bestelemeye teşvik edilebilir. Bunun için Türkçe dersinden bir şiir veya metin seçerek bu metne uygun bir ezgi oluşturmaları istenebilir. Bu çalışma, öğrencilerin müziği edebiyatla ilişkilendirerek daha anlamlı ve duygusal bir bağ kurmalarını sağlar. Aynı zamanda, müzikal anlatımın gücünü keşfetmelerine ve beste yapma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Hüseyni ses dizisini Türk dünyası müzikleriyle ilişkilendirerek farklı kültürlerdeki karşılıkları ve benzerlikleri araştırmaları teşvik edilebilir. Öğrencilerden, Azerbaycan, İran, Orta Asya ve Osmanlı müziklerinde hüseyni dizisine benzeyen ses dizilerini incelemeleri ve bu müziklerin ortak noktalarını keşfetmeleri istenebilir. Bu sayede, öğrenciler hüseyni ses dizisinin sadece Türk müziğinde değil, farklı coğrafyalarda da benzer duyguların anlatımında kullanıldığını fark edebilirler.

Öğrencilerin hüseyni ses dizisini daha iyi kavrayabilmeleri için öncelikle bu diziyi oluşturan sesleri işitsel ve uygulamalı olarak tanımaları sağlanmalıdır. Bu süreçte, bireysel ve grup çalışmalarıyla, öğrencilerin diziyi oluşturan perdeleri tanımalarına yönelik solfej ve dikte egzersizleri uygulanabilir. Öğrencilerden, önce bu sesleri dinleyerek tekrar etmeleri, ardından enstrümanlarıyla veya sesleriyle icra etmeleri istenebilir. Öğrencilerden hüseyni ses dizisini kullanarak küçük besteler yapmaları teşvik edilebilir. Şiirlerden ilham alarak bu ses dizisiyle bir ezgi oluşturmaları ya da basit melodiler geliştirmeleri sağlanabilir. Böylece, hem müzikal yaratıcılıkları gelişirken hem de öğrendikleri ses dizisini uygulamalı olarak kullanma fırsatı bulabilirler.