2. TEMA: UŞŞAK SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7. Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.8.2.1. Türk müziğinde uşşak ses dizisini yazabilme
a) Uşşak ses dizisini tanır.
b) Uşşak ses dizisini ayırt eder.
c) Uşşak ses dizisini uygular.
MİOY.8.2.2. Türk müziğinde uşşak ses dizisini okuyabilme
a) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini uygular.
MİOY.8.2.3. Türk müziğinde uşşak ses dizisini işitebilme
a) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Uşşak ses dizisinin bileşenlerini ifade eder.

Uşşak Ses Dizisi

beşli, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, perde, rumuz, ses, seyir, uşşak,
yeden

Öğrenme çıktıları; boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıtları, performans görevi, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirilebilir. Uşşak ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılabilir.

Öğrencilerin, dörtlü, beşli dizileri, çargâh, buselik, kürdi ve rast ses dizilerini bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin uşşak ses dizisi hakkında sahip oldukları bilgileri değerlendirmek ve önceki öğrendikleri ses dizileriyle bağlantı kurmalarını sağlamak amacıyla çeşitli sorular yöneltir. Öğrencilerin daha önce öğrendiği ses dizileri hatırlatılarak uşşak ses dizisinin bunlarla nasıl bir ilişki içinde olduğu üzerine düşünmeleri teşvik edilir. Öğrencilere, "Uşşak kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce müzikle nasıl bir ilişkisi olabilir?" veya "Daha önce dinlediğiniz bir ezgide uşşak ses dizisini fark etmiş olabilir misiniz?" gibi sorular yöneltilerek konuyla ilgili ön bilgileri ölçülür. Öğretmen, uşşak ses dizisini içeren kısa müzik örnekleri dinleterek öğrencilerden bu ses dizisinin perde yapısını ve oluşturduğu duyguyu yorumlamalarını ister. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?", "Daha önce öğrendiğiniz ses dizileriyle karşılaştırıldığında nasıl bir fark hissediyorsunuz?" gibi sorularla öğrencilerin ses dizisini daha iyi algılamaları sağlanır. Öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini tekrar etmeleri veya ritmik olarak takip etmeleri istenerek uşşak ses dizisinin yapısını işitsel ve teorik olarak kavramaları desteklenir. Bu süreç, öğrencilerin önceki bilgilerini gözden geçirmelerine, uşşak ses dizisini diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Günlük hayatta, annelerin bebeklerine söylediği ninnilerde, ramazan aylarında dinlediğimiz ilahilerde veya halk türkülerinde ve ağıtlarda bu dizinin etkisini hissederiz. Öğrenciler, bu ses dizisini daha önce duydukları ezgilerle ilişkilendirerek keşfedebilirler. Öğretmen, uşşak ses dizisini içeren müzikler dinleterek öğrencilerin bu melodilerin oluşturduğu duyguyu tanımlamalarına yardımcı olabilir. Günlük yaşam bağlantısı için şu sorular yöneltilebilir:
• Ninnilerde duyduğunuz melodiler neden sakinleştirici ve huzur verici gelir?
• Ramazan aylarında ilahilerde duyduğunuz müziklerin sizde uyandırdığı hisleri nasıl tanımlarsınız?
• Bazı halk türkülerinin daha içten ve duygusal gelmesini sağlayan müzikal özellikler nelerdir?

MİOY.8.2.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle uşşak ses dizisinde bulunan rast (yeden), dügâh, segâh, çargâh, neva, hüseyni, acem, gerdaniye ve muhayyer sesleri duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin uşşak ses dizisini daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2). Uşşak ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak uşşak ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece uşşak ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Uşşak ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen uşşak ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler uşşak ses dizisini oluşturan uşşak dörtlüsü rumuzu (KST) ve buselik beşlisi rumuzunun (TBTT) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Beşli ve dörtlü arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular ve boşluk doldurma sorularından oluşan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.8.2.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh (la) sesi üzerine kurulacak olan KST aralıklarından oluşan (dügâh perdesinden neva perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) dörtlü diziye yönelik öğrencilerle ritmik solfej-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra neva perdesi üzerine kurulacak olan buselik beşlisi sürece dâhil edilir ve uşşak ses dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisi üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler, perde, çeşni ve melodik cümlelerin estetik etkisini keşfederken tını farklılıklarını, ezgisel akışı ve ritmik desenleri de dikkatle inceler; bunların duygularına ve algısına nasıl yön verdiğini hisseder (D7.1). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek uşşak ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken; müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Bu süreç, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrenciler, uşşak ses dizisini anlayabilmek için düzenli okuma yapar (E3.7) ve bu süreçte karşılaştıkları zorluklara rağmen çalışmalarına ara vermeden devam eder (D12.3).

MİOY.8.2.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği uşşak ses dizisinin bileşenleri olan dörtlü ve beşli dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh sesi üzerine kurulacak olan uşşak dörtlüsü işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine neva perdesi üzerine kurulacak olan buselik beşlisi sürece dâhil edilerek buselik beşli dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda bu uşşak ses dizisine ait çeşitli formlarda eserler dinleyip, konserler seyrederek uşşak ses dizisinin pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, uşşak ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.
 

Öğrencilerden uşşak ses dizisini kullanarak kısa melodik denemeler yapmaları teşvik edilebilir. Öncelikle, geleneksel eserlerde kullanılan melodik yapılar analiz edilerek ardından öğrencilerden bu diziyi kullanarak özgün ezgiler oluşturmaları istenebilir. Bu süreç, öğrencilerin hem teorik hem de yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.

Öğrencilerin uşşak ses dizisini daha iyi kavrayabilmeleri için öncelikle dizinin temel perdelerini işitsel ve uygulamalı olarak tanımaları sağlanabilir. Bu süreçte, bireysel ve grup çalışmalarıyla, öğrencilerin diziyi oluşturan sesleri tek tek duyup tekrar etmeleri, ardından bu sesleri enstrümanlarıyla veya sesleriyle icra etmeleri teşvik edilebilir. Öğrencilere uşşak ses dizisinde yazılmış basit ezgiler öğretilerek bunların solfej çalışmalarını yapmaları ve kulaktan öğrenmeleri desteklenebilir. Bu çalışma, öğrencilerin sesleri hem duyusal hem de teorik olarak daha iyi anlamalarına yardımcı olur. Ayrıca öğrencilerden ezgileri metronom kullanarak farklı hızlarda söylemeleri veya çalmaları istenerek ritmik ve melodik algılarının gelişmesi sağlanabilir.