1. TEMA: RAST SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık Becerisi), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7. Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.8.1.1. Türk müziğinde rast ses dizisini yazabilme
a) Rast ses dizisini tanır.
b) Rast ses dizisini ayırt eder.
c) Rast ses dizisini uygular.
MİOY.8.1.2. Türk müziğinde rast ses dizisini okuyabilme
a) Rast ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Rast ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Rast ses dizisinin bileşenlerini uygular.
MİOY.8.1.3. Türk müziğinde rast ses dizisini işitebilme
a) Rast ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Rast ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Rast ses dizisinin bileşenlerini ifade eder.

Rast Ses Dizisi

beşli, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, perde, rast, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları; boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıtları, performans görevi, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirilebilir. Rast ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılabilir.

Öğrencilerin, dörtlü, beşli dizileri, çargâh, buselik ve kürdi ses dizisini bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin daha önce öğrendikleri ses dizilerini hatırlamalarını sağlamak ve rast ses dizisiyle ilgili mevcut bilgilerini değerlendirmek amacıyla çeşitli sorular yöneltir. Öğrencilere Türk müziğinde ses dizilerinin nasıl bir yapı sunduğu hatırlatılarak rast ses dizisinin bu yapının neresinde yer aldığı üzerine düşünmeleri teşvik edilir. Öğrencilere, "Rast kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce bu kelimenin müzikle nasıl bir ilişkisi olabilir?" veya "Daha önce dinlediğiniz bir eserde rast ses dizisini fark etmiş olabilir misiniz?" gibi sorular yöneltilerek konuyla ilgili ön bilgileri ölçülür. Öğretmen, rast ses dizisiyle oluşturulmuş kısa müzik örnekleri dinleterek öğrencilerden bu dizinin perde yapısını ve oluşturduğu duyguyu yorumlamalarını ister. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?", "Bu dizinin diğer öğrendiğiniz dizilerden farkı nedir?" gibi sorularla öğrencilerin ses dizisini daha iyi algılamaları sağlanır. Öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini söylemeleri veya ritmik olarak takip etmeleri istenerek rast ses dizisinin yapısını işitsel ve teorik olarak kavramaları desteklenir. Bu süreç, öğrencilerin önceden sahip oldukları bilgileri gözden geçirmelerine, rast ses dizisini diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Rast ses dizisi, günlük hayatımızda farkında olmadan birçok yerde karşımıza çıkar. Ramazanda tasavvuf müziklerinden geleneksel halk müziğine, mehter marşlarından düğünlerde çalınan oyun havalarına kadar geniş bir kullanım alanı vardır. Öğrenciler, daha önce duydukları müzikleri hatırlayarak rast ses dizisini keşfedebilirler. Öğretmen, bu diziyi içeren müzikler dinleterek öğrencilerin melodik yapıdaki tanıdıklığı fark etmelerini sağlayabilir. Günlük yaşam bağlantısı için şu sorular yöneltilebilir:
• Mehter marşı duyduğunuzda nasıl bir his oluşuyor? Sizce bu müzikler neden etkileyici?
• Geleneksel halk müziklerinde kullanılan melodilerin tanıdık gelmesinin sebebi ne olabilir?
• Türk müziğinde sıkça duyduğumuz melodiler hangi ses dizileriyle oluşturulmuş olabilir?

MİOY.8.1.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle rast ses dizisinde bulunan ırak, rast, dügâh, segâh, çargâh, neva, hüseyni, eviç ve gerdaniye perdeleri (notaları) duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin rast ses dizisini daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak, etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2). Rast ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak rast ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/ kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece rast ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Rast ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen rast ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler rast ses dizisini oluşturan rast beşlisi rumuzu (TKST) ve rast dörtlüsü rumuzunun (TKS) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Beşli ve dörtlü arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular ve boşluk doldurma sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.8.1.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde rast ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan rast (sol) sesi üzerine kurulacak olan TKST aralıklarından oluşan (rast perdesinden neva perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) beşli diziye yönelik öğrencilerle ritmik solfej-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra rast perdesi üzerine kurulacak olan rast dörtlüsü sürece dâhil edilir ve rast dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisi, durağı, güçlüsü, yeden perdesi, donanımda yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Perde, çeşni ve melodik cümlelerin estetik etkisini keşfederken, tını farklılıklarını, ezgisel akışı ve ritmik desenleri de dikkatle inceler, bunların duygularına ve algısına nasıl yön verdiğini hisseder (D7.1). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek rast ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken; müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Bu süreç; gözlem formu, öz/grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrenciler, rast ses dizisini anlayabilmek için düzenli okuma yapar (E3.7) ve karşılaştıkları zorluklara rağmen pes etmeden çalışmalarını sürdürür (D12.3).

MİOY.8.1.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği rast ses dizisinin bileşenleri olan beşli ve dörtlü dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan rast sesi üzerine kurulacak olan rast beşlisi işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine neva perdesi üzerine kurulacak olan rast dörtlüsü sürece dâhil edilerek rast dörtlüsü dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda rast ses dizisini çeşitli formlarda eserler dinleyip, konserler seyrederek rast ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, rast ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerden rast ses dizisini kullanarak küçük melodik denemeler yapmaları teşvik edilebilir. Önce geleneksel eserlerde kullanılan melodik yapılar analiz edilerek ardından öğrencilerden bu diziyi kullanarak özgün ezgiler oluşturmaları istenebilir. Bu süreç, öğrencilerin hem teorik hem de yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.

Öğrencilerin rast ses dizisini daha iyi kavrayabilmeleri için öncelikle bu diziyi oluşturan sesleri işitsel ve uygulamalı olarak tanımaları sağlanabilir. Bu süreçte, bireysel ve grup çalışmalarında sesleri tek tek duyup tekrar etmeleri, ardından enstrüman veya sesle icra etmeleri teşvik edilebilir. Öğrencilere rast ses dizisinde yazılmış basit ezgiler öğretilerek bunların solfejini yapmaları ve kulaktan öğrenmeleri desteklenebilir. Bu çalışma, öğrencilerin sesleri hem duyusal hem de teorik olarak daha iyi anlamalarına yardımcı olur. Ayrıca öğrencilerden ezgileri metronom kullanarak farklı hızlarda söylemeleri veya çalmaları istenerek ritmik ve melodik algılarının gelişmesi sağlanabilir.