3. TEMA: HİCAZ SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D3. Çalışkanlık, D7. Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4.Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.7.3.1. Türk müziğinde hicaz ses dizisini yazabilme
a) Hicaz ses dizisini tanır.
b) Hicaz ses dizisini ayırt eder.
c) Hicaz ses dizisini uygular.
MİOY.7.3.2. Türk müziğinde hicaz ses dizisini okuyabilme
a) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini uygular.
MİOY.7.3.3. Türk müziğinde hicaz ses dizisini işitebilme
a) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Hicaz ses dizisinin bileşenlerini ifade eder.

Hicaz Ses Dizisi

beşli, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, hicaz, perde, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları; boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıtları, performans görevi, gözlem formu, öz/grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirilebilir. Hicaz ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılabilir.

Öğrencilerin, dörtlü, beşli dizileri, çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak ve hüseyni ses dizilerini bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin Türk müziğinde ses dizileri ile ilgili önceki bilgilerini hatırlamalarını sağlamak amacıyla "Daha önce öğrendiğimiz ses dizileri nelerdi ve hangi perde yapılarına sahipti?" sorusu sorularak öğrencilerin önceki bilgilerinden yararlanmaları sağlanır. Ardından, hicaz ses dizisinin özellikleri ve Türk müziğindeki yeri hakkında düşünmeleri için şu sorular yöneltilebilir: "Hicaz kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce bu isim ne anlama geliyor olabilir?", " Hicaz ses dizisi hangi perdelerden oluşabilir?" veya "Hicaz ses dizisinde daha önce bir eser dinlediniz mi?" dinledilerse ses dizisinin onlara nasıl bir his verdiği sorulabilir. Bu sorular, öğrencilerin hicaz ses dizisinin perde yapısına ve duyusal karakterine dair farkındalıklarını ölçmeye yardımcı olur. Öğretmen, hicaz ses dizisiyle oluşturulmuş kısa müzik örnekleri dinleterek öğrencilerin bu ses dizisinin karakteristik yapısını algılamalarına yardımcı olur. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?" veya "Hicaz ses dizisinin diğer öğrendiğiniz dizilerle karşılaştırıldığında farkı nedir?" gibi sorularla öğrencilerin düşünmeleri teşvik edilir. Son olarak öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini tekrar etmeleri istenir. Bu süreç, öğrencilerin hicaz ses dizisini işitsel ve teorik olarak kavramalarına, diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Geçmişten günümüze birçok kültürel etkinlikte kullanılan hicaz ses dizisi, günlük hayatta düğünler, ramazan şenlikleri, halk müziği icraları, klasik Türk müziği ve tarihi film müziklerinde sıkça karşımıza çıkar. Öğrenciler, daha önce öğrendikleri ses dizileriyle karşılaştırmalar yaparak hicaz ses dizisinin karakteristik özelliklerini keşfedebilirler. Öğretmen, hicaz ses dizisini içeren müzikleri dinleterek öğrencilerin bu diziyi günlük hayattaki müziklerle ilişkilendirmesini sağlayabilir. Günlük yaşam bağlantısı için şu sorular yöneltilebilir: • Düğünlerde, ramazan etkinliklerinde veya eski filmlerde hangi tür müzikler duyarsınız? • Tarihi ve kültürel anlatımlarda kullanılan müziklerin sizde nasıl bir his uyandırdığını düşündünüz mü? • Bir melodiyi duyduğunuzda size tanıdık gelmesini sağlayan unsurlar nelerdir? Bu süreç, öğrencilerin hicaz ses dizisini müzik kültürümüzle bağdaştırarak öğrenmelerini destekler ve müziğin toplumsal hafızadaki yerini anlamalarına yardımcı olur.

MİOY.7.3.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle hicaz ses dizisinde bulunan rast (yeden), dügâh, dik kürdi, nim hicaz, neva hüseyni eviç ve gerdaniye ve muhayyer perdeleri (notaları) duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin hicaz ses dizisini daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2).Hicaz ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak hicaz dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece hicaz ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Hicaz ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1) Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen hicaz ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler hicaz ses dizisini oluşturan hicaz dörtlüsü rumuzu (SA12S) ve rast beşlisi (TKST) rumuzunun dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Dörtlü ve beşli arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.7.3.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde hicaz ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh (la) sesi üzerine kurulacak olan (SA12S) aralıklarından oluşan (dügâh perdesinden neva perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) dörtlü diziye yönelik öğrencilerle ritmik solfej-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra neva perdesi üzerine kurulacak olan rast beşlisi sürece dâhil edilir ve hicaz ses dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisini, durağı, güçlüsü, yeden perdesi, donanımda yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (D3.4, SDB2.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek hicaz ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken; müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Öğrenciler, perde, çeşni ve melodik cümlelerin estetik etkisini keşfederken, tını farklılıklarını, ezgisel akışı ve ritmik desenleri de dikkatle inceler, bunların duygularına ve algısına nasıl yön verdiğini hisseder (D7.1). Bu süreç, gözlem formu, grup değerlendirme formu ve öz değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrenciler, hicaz ses dizisini anlayabilmek için düzenli okuma yapar (E3.7) ve karşılaştıkları zorluklara rağmen pes etmeden çalışmalarını sürdürür (D12.3).

MİOY.7.3.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği hicaz ses dizisinin bileşenleri olan dörtlü ve beşli dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh perdesi üzerine kurulacak olan hicaz dörtlüsü işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine neva perdesi üzerine kurulacak olan rast beşlisi sürece dâhil edilerek rast beşlisi dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Perde, çeşni ve melodik cümle gibi özelliklerin estetik algı ile ilişkisini fark eder (D7.1). Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda hicaz ses dizisi ile ilgili çeşitli formlarda eserler dinleyip, konserler seyrederek hicaz ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, hicaz ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilir. Verilen performans görevi gözlem formu ve analitik dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak bir grup eseri eşlik çalgısıyla seslendirirken diğer grup eserin solfejini yapabilir. Öğrenciler sadece yavaş ve hızlı değil, hızlanan veya yavaşlayan tempolarla çalıp-söylemeye teşvik edilebilir. Küçük doğaçlamalar yapmaları istenebilir.

Öğretmenin yardımı ile hicaz ses dizisinin barındırdığı seslerden oluşan etütler sık sık tekrar edilebilir. Eserler ve etütler metronom aleti ile yavaşlatılarak solfej çalışmaları sergilenebilir.