3. TEMA: BUSELİK SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7. Estetik, D12. Sabır, D15. Sevgi

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.6.3.1. Türk müziğinde buselik ses dizisini yazabilme
a) Buselik ses dizisini tanır.
b) Buselik ses dizisini ayırt eder.
c) Buselik ses dizisini uygular.
MİOY.6.3.2. Türk müziğinde buselik ses dizisini okuyabilme
a) Buselik ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Buselik ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Buselik ses dizisinin bileşenlerini uygular.
MİOY.6.3.3. Türk müziğinde buselik ses dizisini işitebilme
a) Buselik ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Buselik ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Buselik ses dizisinin bileşenlerini ifade eder.

Buselik Ses Dizisi

beşli, buselik, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, perde, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları; eşleştirme soruları, boşluk doldurma soruları ve kısa cevaplı sorulardan oluşturulan çalışma kâğıtları, performans görevi, öz/grup değerlendirme formu, gözlem formu ve performans görevi kullanılarak değerlendirilebilir. Çargâh ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde gözlem formu ve analitik dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

Öğrencilerin dörtlü dizileri, beşli dizileri, çargâh ses dizisini bildiği; nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin Türk müziğinde ses dizileri ile ilgili önceki bilgilerini hatırlamalarını sağlamak amacıyla çeşitli sorular yöneltir. Öncelikle, "Daha önce öğrendiğimiz ses dizileri hangi perde yapılarına sahipti?" veya "Bir ses dizisini oluşturan perdeler arasındaki mesafe, müziğin karakterini nasıl etkiler?" gibi sorular sorularak öğrencilerin önceki bilgilerinden yararlanmaları sağlanır. Ardından, buselik ses dizisinin özellikleri ve Türk müziğindeki yeri hakkında düşünmeleri için şu sorular yöneltilebilir: "Buselik kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce bu isim ne anlama geliyor olabilir?", "Buselik ses dizisi hangi perdelerden oluşabilir?" veya "Buselik ses dizisinde daha önce bir eser dinlediniz mi?" dinledilerse ses dizisinin onlara nasıl bir his verdiği sorulabilir. Bu sorular, öğrencilerin buselik ses dizisinin perde yapısına ve duyusal karakterine dair farkındalıklarını ölçmeye yardımcı olur. Öğretmen, buselik ses dizisiyle oluşturulmuş kısa müzik örnekleri dinleterek, öğrencilerin bu ses dizisinin karakteristik yapısını algılamalarına yardımcı olur. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?" veya "Buselik ses dizisinin diğer öğrendiğiniz dizilerle karşılaştırıldığında farkı nedir?" gibi sorularla öğrencilerin düşünmeleri teşvik edilir. Son olarak öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini tekrar etmeleri istenir. Bu süreç, öğrencilerin buselik ses dizisini işitsel ve teorik olarak kavramalarına, diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Günlük hayatta duyduğumuz seslerin sıralanışı, tıpkı konuşma sırasında kelimelerin anlamı değiştirdiği gibi, müzikte de eserin ruhunu belirler. Buselik ses dizisi, belirli bir perde düzeni ile müziğe kendine özgü bir karakter kazandırır. Örneğin adımlarımızın temposu nasıl yürüyüşümüzü etkiliyorsa, müzikte de ses dizisinin düzeni eserin akışını belirler. Bir hikâye anlatımında tonlamaların heyecanı ve duyguyu değiştirmesi gibi, buselik ses dizisi de müziğin duygusal yapısını şekillendirir. Günlük hayatta halk müziğinde, geleneksel şarkılarda ve hatta sokakta duyduğumuz melodilerde buselik ses dizisini fark edebiliriz. Bu diziyi tanımak, müziğin iç yapısını anlamamıza ve duyduğumuz ezgilere daha bilinçli yaklaşmamıza yardımcı olur.

MİOY.6.3.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle buselik ses dizisinde bulunan nim zirgüle (yeden), dügâh, buselik, çargâh, neva, hüseyni, acem, gerdaniye ve muhayyer sesleri duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin buselik ses dizisini daha önce öğrendiği 4'lü ve 5'lilerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2). Buselik ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak buselik ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Öğrenciler müzikal çalışmalarda arkadaşlarının başarılarına ortak olarak öğrenmenin sevincini birlikte paylaşırlar (D15.1). Bu sürece buselik ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Buselik ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen buselik ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler buselik ses dizisini oluşturan buselik beşlisi rumuzu (TBTT) ve kürdi 4'lüsü rumuzunun (BTT) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Beşli ve dörtlü arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç; kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma soruları veya eşleştirme sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.6.3.2
Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde buselik ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh (la) sesi üzerine kurulacak olan TBTT aralıklarından oluşan (dügâh perdesinden hüseyni perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) beşli diziye yönelik öğrencilerle bona-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra hüseyni perdesi üzerine kurulacak olan kürdi dörtlüsü sürece dâhil edilir ve buselik ses dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisi üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler, gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek buselik ses dizisi pekiştirilirken; müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Öğrenciler, perde, çeşni ve melodik cümlelerin estetik etkisini keşfederken tını farklılıklarını, ezgisel akışı ve ritmik desenleri de dikkatle inceler; bunların duygularına ve algısına nasıl yön verdiğini hisseder (D7.1). Bu süreç; gözlem formu, grup değerlendirme formu ve öz değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Ses dizisinin anlaşılabilmesi için öğrenciler tarafından okumaların sistematik (E3.7) bir şekilde yapılması gerekliliğinin altı çizilerek bu hususta öğrencilerin istikrarlı ve sabırlı olmalarının önemi vurgulanır (D12.3).

MİOY.6.3.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği buselik ses dizisinin bileşenleri olan 4'lü ve 5'li dizilerin işitilmesine yönelik yaptığı çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh sesi üzerine kurulacak olan buselik 5'lisi işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine hüseyni perdesi üzerine kurulacak olan kürdi 4'lüsü sürece dâhil edilerek kürdi 4'lüsü dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda bu ses dizisine ait çeşitli formlarda eserler dinleyip konserler seyrederek ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, ses dizisin seslendirilmesi ve işitilmesine performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi; analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrenciler, buselik ses dizisiyle ilgili bu ses dizisinde yazılmış bir Türk müziği eserini dinleyerek eserin melodik yapısını inceleyebilir ve ses dizisi içindeki geçişleri tespit edebilirler. Performans açısından, öğrenciler buselik ses dizisinde etütler ve doğaçlamalar yaparak dizinin ses karakterini daha iyi kavrayabilir. Kendi enstrümanlarıyla veya sesleriyle buselik ses dizisi içinde küçük melodik motifler oluşturarak dizi içindeki seslerin birbirleriyle olan ilişkisini deneyimleyebilirler. Buselik ses dizisini kullanarak kendi bestelerini veya egzersizlerini oluşturabilir ve bunları icra edebilirler.

Öğrenciler, küçük gruplar hâlinde çalışarak buselik ses dizisi ile ilgili görsel materyaller, ses örnekleri veya sunumlar hazırlayabilir. Bu süreç, öğrencilerin iş birliği içinde öğrenmelerini sağlayarak hem bireysel hem de grup hâlinde müzikal analiz yeteneklerini geliştirmelerine katkıda bulunur. Ayrıca öğrenciler basit ve eğlenceli oyunlar aracılığıyla buselik ses dizisini keşfedebilir. Örneğin öğretmen belirli bir sesi çaldığında öğrencilerden doğru notaya zıplamaları veya doğru kartı kaldırmaları istenebilir. Bu tür etkinlikler, öğrencilerin hem eğlenerek öğrenmelerini sağlar hem de Buselik ses dizisini daha hızlı kavramalarına yardımcı olur.