4. TEMA: TAM BEŞLİLER-2

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık)

D4. Dostluk, D10. Mütevazılık, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık

MİOY.5.4.1. Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlisini yazabilme
a) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerini tanır.
b) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerini ayırt eder.
c) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerini uygular.
MİOY.5.4.2. Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlisini okuyabilme
a) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini tanır.
b) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini uygular.
MİOY.5.4.3. Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlisini işitebilme
a) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini işitsel olarak tanır.
b) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşli bileşenlerini işitsel olarak ifade eder.

Rast Beşlisi, Hüseyni Beşlisi ve Hicaz Beşlisi

artık ikili, bakiye, buselik, büyük mücenneb, çargâh, hicaz, koma, küçük mücenneb, kürdi,
perde, rast, ses, tam beşli, tanini, uşşak

Öğrenme çıktıları; gözlem formu, eşleştirme soruları ve boşluk doldurma sorularından oluşan çalışma kâğıdı, öz/grup değerlendirme formu ve performans görevi verilerek değerlendirilebilir. Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerinden oluşan eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerin Türk müziği ses sisteminin teorik yapısını, perde düzenini ve aralık ilişkilerini; çargâh beşlisi, kürdi beşlisi, buselik beşlisini temel düzeyde bildikleri kabul edilmektedir

Öğretmen, dersin başında öğrencilerin rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlileri hakkında mevcut bilgi düzeylerini anlamak amacıyla sorular sorar. Öğrencilerin daha önce öğrendiği beşli diziler hatırlatılarak, beşlilerin dörtlülere nasıl eklenerek oluştuğu konusunda düşünmeleri sağlanır. Öğrencilere şu tür sorular yöneltilir: Daha önce hangi beşlileri öğrendiniz ve dörtlülerle nasıl ilişkilendirebiliriz? Çargâh beşlisi, kürdi beşlisi ve buselik beşlisi gibi öğrendiğiniz beşlilerle rast, hüseyni ve hicaz beşlileri arasında nasıl bir fark olabilir? Öğrencilerin, müziksel işitme ve yazma becerilerine yönelik farkındalıklarını artırmak için etkileşimli tahta veya Türk müziği çalgıları eşliğinde belirli perdelerde çalınan sesler dinletilir ve duydukları sesleri tahmin etmeleri istenir. Sesleri ayırt etmelerine yardımcı olmak amacıyla önceden öğrendikleri dörtlüler ile beşliler arasındaki farkları açıklamaları beklenir. Bu aşamada, öğrencilerin önceki bilgilerle beşlilerin yapılarını bağdaştırma, ses dizileri arasındaki ilişkileri fark etme ve beşlileri işitsel olarak tanıma düzeyleri gözlemlenir. Öğretmen, öğrencilerin cevaplarından yola çıkarak dersin içeriğini şekillendirir ve öğrencilerin öğrenmeye hazır bulunuşluk seviyelerini belirler.

Öğrenciler, rast, hüseyni ve hicaz beşlileri ile günlük yaşantılarında karşılaştıkları ses dizileri arasında bağlantı kurarlar. Öğretmen, öğrencilerin seslerin arasındaki mesafeleri ve beşlilerin farklı ses dizilerindeki rollerini daha iyi kavramalarını sağlamak için bazı benzetmeler yapar. Örneğin "Bir şiirde ahenk oluşturmak için kafiyeli kelimeler seçilir. Benzer şekilde, bir müzik eserinde de belirli ses dizileri, eserin ruhunu oluşturur. Sizce hangi beşliler hangi duyguları çağrıştırıyor?" "Günlük hayatta duyduğunuz ezgilerde, örneğin bir film müziğinde ya da bir ilahide, hicaz beşlisi seslerinin size nasıl bir his verdiğini düşündünüz mü? Sizce bu hicaz beşlileri neden bu kadar etkileyici?" Daha sonra öğrenciler, bu benzetmelerden yola çıkarak kendi örneklerini paylaşmaya teşvik edilir. Örneğin duydukları bir halk müziği parçasında veya dinledikleri bir ezgide hangi beşlinin kullanılmış olabileceğini tahmin ederler. Farklı müzik türlerinde beşlilerin nasıl kullanıldığı üzerine grup tartışmaları yaparlar. Bu etkinlikler, öğrencilerin beşlileri sadece teorik olarak değil, duyusal ve bağlamsal olarak da anlamalarına yardımcı olur. Ayrıca farklı müzik türleri ve günlük hayat arasındaki bağlantıyı fark etmelerini sağlayarak müzikal duyarlılıklarını geliştirir.

MİOY.5.4.1
Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlileri ile ilgili; görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Öğrencilerin yeni öğrenmelere ilişkin görsellere ait soru sorması sağlanır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlileri arasındaki ilişkileri belirlemek için yapılandırılmış grid kullanılabilir. Olanaklar dâhilinde çalışma kâğıtları ile birlikte EBA üzerinden öğrencilere çevrim içi araçlar yardımıyla içerikler oluşturularak sunulabilir. Bireysel ya da grup olarak içerikler hakkında birbirleri ile iletişim kurmaları sağlanır. İş birliğiyle çalışmaları ve dijital araçlar ile etkileşime girmeleri beklenir (OB2). Dikte ve solfej çalışmaları sırasında karşılaşılan zorluklar karşısında öğrenciler, metanetli davranarak öğrenme süreçlerinde sabır geliştirme fırsatı bulurlar (D12.2). Bu süreç; gözlem formu, grup değerlendirme formu ve öz değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen tam beşlileri, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri yapmaları sağlanır. Öğrencilerin tam beşliler arasındaki ilişkileri belirlemesi ve tam beşliler arasında bağ kurması sağlanır. Örneğin öğrenciler rast beşlisi (TTBT) ve hüseyni beşlisi (KSTT) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir ve beşliler arasındaki farkı ifade ederek yazar (OB4). Öğrencilerin bu öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade edebilmesi sağlanır. Bu süreç, gözlem formu, eşleştirme soruları ve boşluk doldurma sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.4.2
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerinin seslendirmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde gerçekleştirilir. Öğrencilerin makam dizisinin ana bileşenlerini oluşturan tam beşliler ile ilgili öğretmen tarafından hazırlanan etütleri seslendirmeleri sağlanarak solfej çalışmaları yapmaları sağlanır. Örneğin dügâh (la) perdesinden hüseyni (mi) perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi. Solfej çalışmaları ile beraber ritmik solfej çalışmaları yürütülerek öğrencilerin müziksel işitme ve okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Grupla beraber yapılan seslendirme çalışmalarında öğrenciler aktif rol alarak ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Bu süreç, gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.5.4.3
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerinin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği çalgılarından herhangi biriyle ya da etkileşimli tahta eşliğinde gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan beşlilerden hazırlanan etütlerle işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması gibi). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri işitmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine yerinden kurulacak olan beşli dizilerden oluşan ritmik etütlerin dikte edilmesi ve öğrencilerin beşli dizileri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları sağlanır. Solfej çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel işitme, okuma ve yazma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Performans çalışmaları sırasında öğrenciler hem bireysel hem de grup etkinliklerinde uyumlu davranarak mütevazı bir tutum geliştirirler (D10.3). Bu süreçte, öğrencilere Rast beşlisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlilerinden eser ve etütler ile ilgili işitsel performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencilere rast, hüseyni ve hicaz beşlilerini içeren geleneksel Türk müziği eserleri dinletilerek bu eserlerin hangi beşliyi temel aldığı üzerine analiz yapmaları sağlanabilir. Beşlilerle oluşturulmuş ezgileri inceleyerek hangi müzikal özelliklerin bu beşlileri karakterize ettiğini belirlemeleri istenebilir. İşitsel farkındalıklarını artırmak amacıyla Türk müziği enstrümanları ile aynı ezginin farklı beşlilerde icra edilmesi sağlanarak beşlilerin müzikal doku üzerindeki etkileri karşılaştırılabilir. Öğrencilere rast, hüseyni ve hicaz beşlileri içeren melodiler oluşturma görevi verilerek bu beşlilerin nasıl kullanılacağını uygulamalı olarak keşfetmeleri desteklenebilir. Daha önce öğrendikleri dörtlü dizilerden hareketle, beşli ekleyerek yeni melodik yapılar üretmeleri sağlanabilir. Dijital müzik programları kullanılarak öğrencilerin bu beşlileri temel alan küçük besteler yapmaları teşvik edilebilir.

Bu süreçte, öğrencilerin beşli dizilerini daha iyi anlamaları için beşli dizilerin yapısının gösterildiği renk kodlamalı görseller, büyük yazılı nota isimleri ve sesler arasındaki mesafeleri açıklayan grafik tablolar kullanılarak öğrencilerin diziler arasındaki farkları işitsel ve görsel olarak gözlemlemeleri desteklenebilir. Öğrencilere rast, hüseyni ve hicaz beşlileri içeren tanıdık eserler dinletilerek bu eserlerin hangi beşliye dayandığını tahmin etmeleri istenebilir. İşitsel farkındalıklarını artırmak için beşlilerin farklı ses aralıklarını içeren kısa melodiler çalınarak öğrencilerin hangi beşlinin kullanıldığını belirlemeleri sağlanabilir. Öğrencilere eksik notalar içeren beşli dizileri verilerek eksik sesleri tamamlamaları istenebilir. Beşliler arasındaki geçişleri hissetmeleri için boşluk doldurma, eşleştirme ve nota dizme etkinlikleri içeren çalışma kâğıtları hazırlanabilir.