2. TEMA: SES EĞİTİMİ

SAB10. Müziksel Söyleme

KB1. Temel Beceriler

E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.3. Yaratıcılık

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB1.2. Öz Düzenleme

D3. Çalışkanlık, D16. Sorumluluk

OB1. Bilgi Okuryazarlığı

BSE.3.2.1. Nefes çalışmaları yapabilme
BSE.3.2.2. Nefes-ses bağlantısı oluşturabilme
BSE.3.2.3. Düzeyine uygun eserleri seslendirebilme
a) Düzeyine uygun eserleri bedenini söylemeye hazır hâle getirerek seslendirir.
b) Düzeyine uygun eserleri uygun söyleme tekniklerini kullanarak seslendirir.
c) Düzeyine uygun eserleri seslendirirken müziksel bileşenleri uygular.
BSE.3.2.4. Seslendireceği eserle ilgili artikülasyon çalışmaları yapabilme

Nefes Çalışmaları
Nefes ve Ses
Eserler Seslendiriyorum
Artikülasyon Çalışmaları

artikülasyon, doğru duruş, gürlük, hız, nefes, ses

Bu temada yer alan öğrenme çıktıları, gözlem formu, kontrol listesi, performans görevi, öz değerlendirme formu, değerlendirme soruları ve bütüncül dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir. Drama temelli bir performans görevi ile öğrencilerin düzeyine uygun eserleri seslendirme becerileri izlenebilir. Öğrencilerin performansları izlenerek anlık geri bildirim verilebilir. Geri bildirimlerde müziksel bileşenlere dikkat edilir. Bütüncül dereceli puanlama anahtarı ile süreç değerlendirmesi yapılabilir. Aynı zamanda her bir aşama kontrol listesi kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencinin göğüs, karın ve bedeninin farklı bölümlerini tanıdığı, nefes alıp verme sırasında burun, ağız ve akciğerlerin önemi hakkında temel bilgilere sahip olduğu kabul edilmektedir.

Öğrencinin rahat bir şekilde oturup gözlerini kapatarak derin nefes alıp vermesi, göğüs veya karın bölgelerindeki hareketi hissetmesi sağlanabilir. Öğrencilere nefes alıp verirken bedeninde nelerin değiştiğine, şarkı söylerken nefes almanın neden önemli olduğuna ilişkin açık uçlu sorular sorulabilir. Öğrenciden bildiği kısa bir şarkıyı söylemesi istenerek ses ve nefes kontrolü, tonlama ve gürlük durumları, kelimeleri net söyleyip söyleyememe düzeyi değerlendirilip ilgili öğrenme çıktısına ve içeriğe göre süreç planlanabilir.

Öğrencinin günlük hayatta koşarken, zıplarken veya oyun oynarken nefesin nasıl değiştiğini hissedip gözlemleyeceği sorular sorulabilir. Nefesin ses ve duygu aktarımındaki önemini göstermek için günlük hayattan örnekler kullanılabilir. Farklı duyguları (heyecan, üzüntü, mutluluk gibi) ses ve nefes yoluyla ifade etmeleri istenebilir. Şarkı söylerken, konuşurken, şiir okurken, hikâye anlatırken vücudunu doğru kullanmanın, nefes kontrolünün ve artikülasyonun önemi vurgulanabilir.

BSE.3.2.1
Diyafram destekli nefes almaları sağlanarak nefesin burundan alınıp ağızdan yavaşça verilmesini ve karnın hafifçe şişirilmesini gösteren çalışmalara yer verilir. Örneğin ”m” ve ”n” sesleriyle nefes kontrolünü sağlamalarına yardımcı olacak etkinlikler yapılabilir. Piyano eşliğinde basit ve kısa cümlelerle ritmik nefes egzersizleri yapılabilir. Öğrencilerin ”mimi- mo-mo-mu-mu” gibi eşit aralıklı heceleri ritmik biçimde seslendirmesi istenerek kendi oluşturacakları hecelerle söyleme çalışmalarını sürdürmeleri desteklenebilir. Böylece öğrencilerin yeni duruma uyum sağlayarak özgün ürün ve fikir üretmeleri (E3.3), zihinsel ve bedensel enerjilerini en iyi düzeyde kullanmaları sağlanabilir (E3.2). Süreç gözlem formu, öz değerlendirme formu, değerlendirme soruları ve kontrol listesi ile değerlendirilebilir.

BSE.3.2.2
Her müziksel ifadenin bir duyguyu temsil ettiği açıklanarak öğrencinin bilgi ihtiyacını fark etmesi sağlanır (OB1). Neşeli bir ifade için güçlü bir nefes almaları, hüzünlü bir ifade için daha derin ve sakin nefes kullanmaları gerektiği belirtilir. Piyano eşliğinde hafif, kuvvetli, giderek yükselen ve alçalan melodiler çalınarak nefeslerini müziksel ifadelere uyarak kullanmaları sağlanır. Bu etkinlikler ile öğrencilerin yaşadıkları duyguları fark edebilmeleri, kendi duygularına ilişkin farkındalıklarını artırmaya yönelik çalışmalar yapabilmeleri, olaylar ve durumlar karşısında hissettikleri duyguları ifade edebilmeleri sağlanır (SDB1.1). Piyanodan çalınacak bir ezginin içinde uzun ve kısa nefeslerle pratik yaptırılabilir. Öğrencilerin yavaş melodilerde derin ve uzun soluklarla, hızlı melodilerde ise kısa ve çabuk nefeslerle söyleme alışkanlığı kazanmalarını destekleyen etkinliklere yer verilebilir. Kısa melodilerle çeşitli egzersizler yapılabilir. Örneğin ”ma-me-mi-mo-mu” gibi ses kümelerini piyano eşliğinde majör ve minör diziler kullanılarak seslendirmeleri sağlanabilir. Bu sayede, nefes‑ses çalışmalarının önemine dair ihtiyaçların fark edilmesi, yapılması gereken iş veya eylemlerin pratikte uygulanması, uygulanmış eylemlerin sonuçlarının değerlendirilmesi sağlanabilir (SDB1.2). Süreç, gözlem formu, öz değerlendirme formu, değerlendirme soruları ve kontrol listesi ile değerlendirilebilir.

BSE.3.2.3
Öğrencilerin düzeyine uygun eserleri seslendirebilmeleri için bedenlerini söylemeye hazır hâle getirecek çalışmalara yer verilir. Duruş ve esneme hareketleri, nefes egzersizleri, diyafram kontrolü gibi egzersizler yapılır. Bu çalışmalar yapılırken sahip olunan bilgiler önceki bilgilerle ilişkilendirilebilir (SDB1.1). Örneğin vücudunu doğru kullanmanın şarkı söyleme üzerindeki etkisini göstermek için öğrenciden önce kambur durarak ”a” sesini, ardından dik durarak ”a” sesini çıkarması istenir. Dik dururken seslerin daha güçlü ve net çıktığını fark etmesi sağlanır. Öğrencinin vücudunu, nefesini ve zihnini uyumlu bir hâle getirerek sesini doğru kullanacağı çalışmalara yer verilebilir. Düzeyine uygun eserleri uygun söyleme tekniklerini kullanarak seslendirebilmeleri için eserlerin hız ve gürlüklerine dikkat etmeleri gerektiği hatırlatılır. Örneğin ”hızlı-yavaş” oyunu oynatılarak ders keyifli bir hâle getirilebilir (E2.5). Gürlük çalışmaları için 1’den 5’e kadar ses seviyesi skalası verilebilir. 1. seviye çok kısık ses, 5. seviye en yüksek ses olarak belirlenebilir. Öğretmen her dize veya nakarat için ses seviyesini (1’den 5’e) değiştirip, öğrencinin eserleri bu seviyeleri uygulayarak uygun teknikle seslendirmesini sağlayabilir. Bu etkinlikler sayesinde öğrencilerin duygu ve düşüncelerini kendi öz bilgisi ile ilişkilendirerek ifade etmesi ve mevcut duruma ilişkin çıkarımda bulunması sağlanabilir (KB2.11). Öğrencilerin şarkılarda hız ve gürlük değişimlerini deneyimleyerek pratikte uygulayabilmeleri (SDB1.2),kendilerine verilen görevleri yerine getirebilmeleri sağlanır. (D16.1). Öğrencilerin şarkı söyleme becerilerini geliştirmek amacıyla kalın ve ince sesleri ayırt etmelerine, hız ve gürlük kavramlarını önceki öğrenmeleriyle ilişkilendirmelerine (SDB1.1) olanak tanıyan çalışmalara yer verilir. Örneğin zihni ve bedeni aynı tona odaklayarak sesin kontrollü ve doğru çıkması sağlanır. Bunun için öğrenciye ”do” sesi verilip zihninde bu sesi tekrarlaması istenir. Bu sesi düşünürken bedenini rahatlatması ve sakin bir nefes alması sağlanır. Ardından aynı ton ( ”do” sesi) nefes kontrolüyle sesli olarak söyletilir. Böylece, zihnin ve sesin aynı noktaya odaklanmasının sesin daha sağlam ve kontrollü çıkmasına yardımcı olması sağlanabilir. Bu süreçte, hedeflerin gerçekleştirilmesi için motivasyonun gerekli bir içsel güç olduğu anlaşılabilir, bu tarz etkinliklerin çoğaltılmasıyla öğrenme durumunun geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılabilir (SDB1.2), öğrencilerin çalışmalarda aktif rol almaları sağlanabilir (D3.4). Düzeyine uygun eserleri seslendirecekleri bir performans görevi verilebilir. Bütüncül dereceli puanlama anahtarı, öz değerlendirme formu ve değerlendirme soruları ile süreç değerlendirmesi yapılabilir.
BSE.3.2.4
Öğrencilerin seslendireceği eserin sözlerini okuyacağı çalışmalara yer verilir. Şarkıyı oluşturan kelimeler ritmik bir şekilde vurgulanarak her bir kelimeyi net bir şekilde söylemeleri sağlanır. Ritimle birlikte kelime telaffuzu yaparak artikülasyonu keyifli bir şekilde öğrenebilirler (E2.5). Süreç, gözlem formu, öz değerlendirme formu, değerlendirme soruları ve kontrol listesi ile değerlendirilebil ir.

Öğrencilerin diyafram kullanımını güçlendirmek için uzun süreli ”sss”, ”zzz” seslerini kullanarak nefes egzersizleri yapmaları sağlanabilir. Öğrencinin öğrendiği bilgileri kullanarak kısa melodiler ya da ritmik cümleler ile doğaçlama yapmaları istenebilir. Çalıştıkları eserlere kendi süslemelerini (hız ve gürlük ifadelerini) eklemeleri ve bu esere ritmik hareketlerle eşlik etmeleri sağlanabilir. Farklı dillerde basit eserler seslendirerek artikülasyon becerilerini geliştirmeleri sağlanabilir.

Öğrencilerden balon şişirmeleri istenebilir. Balonu şişirirken göğüs kafeslerinin nasıl genişlediğini ve nefes verdiklerinde nasıl daraldığını fark etmeleri sağlanabilir. Öğrencilerden aynaya bakarak derin nefes alıp verdiklerinde omuzlarının, kaburgalarının ve karınlarının nasıl hareket ettiğini gözlemlemeleri istenebilir. Nefes ve ses egzersizleri küçük parçalara ayrılarak basitten zora doğru yapılabilir. Seslendirecekleri şarkının melodileri bölümlere ayrılarak her bölüm üzerinde ayrı ayrı çalışılabilir. Şarkının temposu düşürülerek öğrencinin daha rahat nefes alıp vermesi, gürlük seviyesini orta düzeyde tutarak daha kolay bir seslendirme yapması sağlanabilir. Harf ve hece tekrarlarıyla artikülasyon çalışmalarını kolaylaştıracak etkinliklere yer verilebilir
.