2. TEMA: SES EĞİTİMİ

SAB10. Müziksel Söyleme

KB1. Temel Beceriler

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB1.2. Öz Düzenleme, SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği

D3. Çalışkanlık

OB4. Görsel Okuryazarlık

BSE.2.2.1. Burun ve ağzın birer solunum organı olarak işlevini açıklayabilme
BSE.2.2.2. Düzeyine uygun eserleri seslendirebilme
a) Anatomik yapısına ve ses özelliklerine uygun eserleri seslendirmek için bedenini söylemeye hazır hâle getirir.
b) Anatomik yapısına ve ses özelliklerine uygun eserleri seslendirirken uygun söyleme tekniklerini kullanır.
c) Anatomik yapısına ve ses özelliklerine uygun eserleri seslendirirken müziksel bileşenleri uygular.
BSE.2.2.3. Konuşmalarında uzun ve kısa heceleri ayırt edebilme

Solunumda Burun ve Ağız
Eserler Seslendiriyorum
Tekerleme Çalışmaları

ağız, burun, doğru duruş, kısa hece, nefes, ses sağlığı, solunum, uzun hece

Öğrenme çıktıları, performans görevi, gözlem formu, bütüncül dereceli puanlama anahtarı, kontrol listesi, öz değerlendirme formu ve değerlendirme soruları ile değerlendirilebilir. Drama temelli bir performans görevi ile öğrencilerin düzeyine uygun eserleri seslendirme becerileri izlenebilir. Öğrencilerin performansları izlenerek anlık geri bildirim verilebilir. Geri bildirimlerde müziksel bileşenlere dikkat edilir. Bütüncül dereceli puanlama anahtarı ile süreç değerlendirmesi yapılabilir. Aynı zamanda her bir aşama kontrol listesi kullanılarak değerlendirilebilir.

Öğrencinin burun ve ağzın solunum organı olduğunu, sesin gürlük özelliklerini, konuşmada ve şarkı söylemede solunumun önemini, doğru duruş ve pozisyonun şarkı söylemedeki önemini, ses sağlığı açısından bağırmadan ve sesi zorlamadan şarkı söylemenin önemini bildiği kabul edilmektedir.

Burun ve ağzın solunum ile ilişkisini gözlemlemeye yönelik öğrencilere sorular sorulur. ”Derin nefes alıp verirken vücudunuzda ne gibi değişiklikler olur?” gibi sorular ile öğrencilerin hazırbulunuşluk seviyeleri belirlenebilir. Doğru duruşun şarkı söylemedeki etkisine yönelik çıkarımlar yapabilecekleri sorular sorulabilir. Öğrenciden bildiği kısa bir şarkıyı söylemesi istenerek ses ve nefes kontrolü, tonlama ve gürlük durumları, kelimeleri net söyleyip söyleyememe düzeyi değerlendirilip ilgili öğrenme çıktısına ve içeriğe göre planlama yapılabilir.

Öğrencilere ”Solunum nedir, nasıl gerçekleşir?” sorusu sorularak solunum organları ile ilişki kurmaları sağlanabilir. Burnun (nefes alma) ve ağzın (nefes verme) işlevini günlük yaşamdaki solunumla ilişkilendireceği örneklere (burnu tıkalı olduğunda nefes almanın zorluğu, uyurken burundan nefes alındığı gibi) yer verilebilir.

BSE.2.2.1
Öğrencilerin solunumun nasıl gerçekleştiğini algılama ve tanımalarına yönelik çeşitli görsel materyaller üzerinden inceleme etkinlikleri yapılır. Böylelikle görselleri anlamaları sağlanarak (OB4) konuya ilişkin merak oluşturulabilir (E1.1). Öğrencilerin solunumu oluşturan organlar arasında ilişki kurabilmeleri için nefes egzersizleri yaptırılabilir. Örneğin ilk olarak burundan derin bir nefes almaları ve aldıkları nefesi yavaş yavaş yine burundan vermeleri istenir. Böylelikle öğrencilerin burnun derin nefes almada kolaylık sağlarken kontrollü nefes vermede kolaylık sağlamadığını keşfedebilmeleri sağlanır. Daha sonra aynı nefes egzersizi ağız yoluyla yaptırılabilir. Böylelikle öğrenciler ağzın kontrollü nefes vermede kolaylık sağlarken derin nefes almada kolaylık sağlamadığını keşfedebilir (KB2.15). Böylece öğrencilere burnun ve ağzın işlevleri ile ilgili akıl yürüterek ulaştığı çıkarımlar doğrultusunda burnun nefes alma ve ağzın nefes verme işlevi açıklatılır (OB4). Süreç, gözlem formu, öz değerlendirme forumu, değerlendirme soruları ve kontrol listesi ile değerlendirilebilir.

BSE.2.2.2
Öğrencilerin anatomik yapısına ve ses özelliklerine uygun eserleri seslendirebilmeleri için bedenlerini söylemeye hazır hâle getirebilmelerine yönelik ses ve nefes egzersizleri yapılır, vücudun rahatlamasına ve iç dinamiğin sağlanmasına yönelik etkinlikler uygulanır. Örneğin öğrencilere çeşitli taklit oyunları (çiçek koklama, köpek sesi, balon şişirme, mum üfleme gibi) oynatılarak öğrenme süreci keyifli hâle getirilebilir (E2.5). Nefes çalışmaları ile seslendirme arasındaki ilişki hakkında bilgilendirme yapılarak öğrencinin nefes çalışmalarına neden ihtiyacı olduğunu fark etmesi sağlanabilir. Bu ihtiyaca yönelik taklit yoluyla öğrenmiş olduğu nefes çalışmalarını eser seslendireceği her dersin başında yapması sağlanır. Öğrencilere çeşitli taklit oyunları (ağaçtan elma koparma, kayıkta kürek çekme gibi) oynatılabilir. Öğrenme süreci keyifli hâle getirilerek (E2.5) vücudun esnemesi ve rahatlamasına yönelik bedensel hareketler belirlenebilir. Bu hareketlerle vücudun esnemesine ve rahatlamasına yönelik uygulamalar yapılarak şarkı söylemeye uygun doğru duruş sağlanabilir. Böylelikle öğrenci zihinsel ve bedensel olarak şarkı söylemeye hazır hâle gelir (E3.2). Bu hareketler ile şarkı söylemeye uygun duruş sağlayabilme arasındaki ilişki hakkında duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri sağlanır, vücudun esnemesi ve rahatlamasının şarkı söylemeye uygun duruş sağlayabilme üzerindeki önemi ifade edilebilir (KB2.3). Böylelikle bu çalışmalara neden ihtiyacı olduğunu fark etmesi sağlanabilir (SDB1.2). Doğru duruş sağlamaya yönelik öğrenmiş olduğu bu çalışmalar eser seslendireceği her dersin başında yapılabilir. Öğrencilere atlamalı olmayan, yanaşık seslerle piyano eşliğinde basit ses alıştırmaları yaptırılabilir. Ses çalışmaları ile seslendirme arasındaki ilişki hakkında bilgilendirme yapılarak öğrencinin ses çalışmalarına neden ihtiyacı olduğunu fark etmesi sağlanır. Bu ihtiyaca yönelik öğrenmiş olduğu ses çalışmaları, eser seslendireceği her dersin başında yapılır. (SDB1.2). Seslendirme öncesinde nefes çalışmaları ile öğrencilerin sesini uygun ton ve gürlükte kullanmalarına yönelik bilgilerini önceden öğrendikleri bilgilerle ilişkilendirmeleri sağlanır (SDB1.1). Öğrencilere ses sağlığı için nelere dikkat etmeleri gerektiği sorularak konuya ilişkin merak oluşturulabilir (E1.1). Ses sağlığı ve sesi doğru üretme açısından dikkat edilmesi gereken unsurlar belirlenebilir; bu süreçte, duygu ve düşüncelerin etkili bir biçimde ifade edilmesi desteklenebilir. Bu unsurlar arasındaki ilişkiler belirlenerek solunum desteği ile sesini uygun gürlükte kullanabilmesine ilişkin uygulamalar yapılabilir. Örneğin öğrencilerden ”a” sesini derin bir nefes alarak önce kuvvetli gürlükte daha sonra hafif gürlükte nefesinin yettiği sürece uzatması istenebilir. Bu iki uygulama arasında nelerde zorlandığı, hangisinde daha güzel ve uzun süreli ses üretebildiği sorulabilir. Öğrencilerin seslendirecekleri eserin sözlerini doğru artiküle etmelerini sağlamak için önce sözler okutulabilir. Eserin doğru ton ve gürlükte seslendirilmesine yönelik çalışmalara yer verilebilir. Eserdeki müziksel ifadeler (duraksama, uygun ses tonu gibi) kullanılarak sözsüz etkileşimin gücü ve önemi fark edilebilir (SDB2.1). Öğrencilerin anatomik yapısına ve ses özelliklerine uygun eserleri seslendirirken öğretmen tarafından yapılan uyarı ve yönlendirmelerin etkin şekilde dinlenmesi, sözlü ya da sözsüz etkileşim yoluyla uygun söyleme tekniklerinin kullanılabilmesi sağlanabilir. Eserlerin müziksel bileşenlerinin ayırt edilmesine yönelik seslendirme öncesinde eser inceleme çalışmaları yapılır. Örneğin eserin nefes, gürlük, hız, ezgisel yapı, ritmik yapı gibi müziksel bileşenleri seslendirme öncesinde öğretmenle birlikte incelenebilir. Öğrencilerin eserleri müziksel bileşenlere dikkat ederek söylemeleri için eser öğretmen rehberliğinde, öğrencinin öğretmeni taklit etmesi sağlanarak ortak bir şekilde seslendirilir (SDB2.2). Öğrencilere düzeylerine uygun eserleri seslenedirecekleri bir performans görevi verilebilir. Dereceli puanlama anahtarı, öz değerlendirme formu ve değerlendirme soruları ile süreç değerlendirmesi yapılabilir.

BSE.2.2.3
Öğrencilere ”a, e, ı, i, o, ö, u ve ü” sesleri ile biten hecelerin kısa, diğer seslerle biten hecelerin ise uzun olduğu bilgisi verildikten sonra basit tekerleme oyunları oynanır (E2.5). Örneğin basit bir tekerleme metnindeki uzun ve kısa heceler belirlenip kısa heceler yuvarlak içine alınabilir. Bu tekerleme metni okunurken hece sürelerine dikkat edilerek ritmik konuşma çalışmaları ile kısa ve uzun heceler ayırt edilebilir. Böylelikle öğrencilerin çalışmalarda aktif rol almaları sağlanır (D3.4). Süreç, gözlem formu veya kontrol listesi ile değerlendirilebilir.

Öğrencinin burun ve ağzın birer solunum organı olarak işlevi ile ilgili çeşitli görsel materyaller (kavram haritası, afiş gibi) hazırlaması istenebilir. Öğrenciye nefes çalışmaları (çiçek koklama, köpek nefesi, balon şişirme gibi) ile ilgili bir hikâye yazdırılarak bu çalışmaların hikâyeyi okuduğu sırada gerçekleştirilmesi sağlanır. Atlamalı olmayan yanaşık seslerle yapılan ses çalışmaları yanaşık beş sesle (do, re, mi, fa, sol, fa, mi, re, do) yapılabilir. Öğrencinin dağarcığındaki bir şarkıyı seslendirerek kaydetmesi sağlanabilir. Daha sonra bu kayıt dinlenerek öğrencinin şarkı söylerken solunum desteği ile ilgili performansını analiz etmesi sağlanabilir. Öğrenim sürecinde seslendirdiği diğer eserleri de kayıt altına alarak kişisel arşiv oluşturması sağlanabilir. Eserler sözsüz müzik altyapı kaydı eşliğinde seslendirilebilir. Öğrencilerin solunum desteği kullanarak sesini uygun gürlükte kullanmalarına yönelik uzun müzik cümleleri olan eserler tercih edilebilir. Öğrencilerin kısa ve uzun hecelerin ayırt edilmesine yönelik yapılan ritmik konuşma çalışmalarında tekerlemelerin uzun cümlelerden oluşması sağlanabilir.

Burnun ve ağzın işlevini somutlaştırmaya yönelik balon şişirme çalışmaları yapılabilir. Örneğin  balonu ağzından nefes alıp vererek şirirmesi istenir. Daha sonra balon söndürülüp bu kez burnundan nefes alıp ağzından nefes vererek şişirmesi istenir. İki deneyiminden hangisinde balonu daha rahat şişirdiği sorularak burnun (nefes alma) ve ağzın (nefes verme) işlevini açıklaması sağlanabilir. Öğrenciye nefes çalışmaları (çiçek koklama, köpek nefesi, balon şişirme gibi) bir hikâye eşliğinde, drama tekniği kullanılarak yaptırılabilir. Atlamalı olmayan yanaşık seslerle yapılan ses çalışmaları yanaşık üç sesle (do, re, mi, re, do) yapılabilir. Öğrencilere seslendirecekleri marş, okul şarkıları veya türkülerin ses kayıtları dinletilebilir. Bu kayıtlar dinletilerek eserleri doğru bir şekilde seslendirebilmeleri için seslerin yüksekliği ve ritmi üzerinde durulabilir. Ritim, melodi ve duraklamalar gibi müziksel ögeler hakkında basit açıklamalar yapılarak öğrencilerin eserlerin söyleniş şeklini taklit etmeleri sağlanabilir. Öğrencilerin solunum desteği ile sesini uygun gürlükte kullanabilmelerine ilişkin kısa müzik cümleleri olan eserler tercih edilebilir. Öğrencilerin kısa ve uzun heceleri ayırt etmelerine yönelik yapılan ritmik konuşma çalışmalarındaki tekerlemelerin kısa cümlelerden oluşması sağlanabilir. Eserler sözlü müzik altyapı kaydı eşliğinde seslendirilebilir.