2. TEMA: SANATIN GÖRSEL DİLİ

SAB2. Görsel Mesajı Okuma, SAB4. Sanatsal Üretim Yapma

E1.3. Azim ve Kararlılık, E3.2. Odaklanma, E3.3. Yaratıcılık

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB1.2. Kendini Düzenleme (Öz Düzenleme), SDB2.2. İş Birliği, SDB3.2. Esneklik

D7. Estetik, D15. Sevgi, D16. Sorumluluk, D19. Vatanseverlik

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görsel Okuryazarlık, OB5. Kültür Okuryazarlığı, OB7. Veri Okuryazarlığı

GS.5.2.1. Anadolu Türk kültürüne ait motiflerdeki görsel mesajları okuyabilme
a) Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerdeki mesajları algılar.
b) Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerdeki mesajları anlamlandırır.

GS.5.2.2. Anadolu Türk kültürüne ait estetik motiflerle kolaj yapabilme
a) Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerle asimetrik kompozisyon tasarlar.
b) Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerle asimetrik kompozisyon oluşturur.

Selçuklu ve Osmanlı Sanatında Motifler
Asimetrik Denge

asimetrik denge, Osmanlı motifleri, Selçuklu motifleri

Öğrenme çıktıları gözlem formları, kontrol listeleri ve öz değerlendirme formları kullanılarak  değerlendirilebilir. Sınıf içi performans görevi olarak öğrencilerden Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerle asimetrik dengeye uygun kolaj kompozisyonu oluşturmaları istenir. Çalışmalarında geleneksel motifleri çağdaş bir bakış açısıyla yorumlayarak malzeme çeşitliliğiyle doku zenginliği elde etmeleri beklenir.

Öğrencilerin Türk kültürüne ait bazı motiflerin Türk-İslam inancının etkisiyle biçim ve anlam bakımından zenginleştiği ve zamanla değişime uğradığına ilişkin temel bilgiye sahip oldukları kabul edilmektedir.

Öğrencilere Türk kültürüne ait motiflerin Türk-İslam inancıyla geçirdiği anlam ve biçim değişimlerine
ilişkin bilgilerini ölçmek için aşağıdakilere benzer kısa cevaplı sorular yönlendirilir:
• Türk kültüründe kullanılan geleneksel motiflerden bazılarını sayabilir misiniz?
• Türk sanatında sıkça kullanılan geometrik biçimler nelerdir?
• Türk motiflerinin, İslam sanatının etkisiyle hangi yönlerden değiştiğini düşünüyorsunuz?

Öğrencilere yakın çevrelerindeki tarihî ve mimari yapılarda Türk-İslam kültürüne ait motifleri fark etmeleri için aşağıdakilere benzer sorular yönlendirilir:
• Yakın çevrenizde bulunan cami, medrese, türbe, çeşme gibi mimari yapılarda hangi süsleme motiflerini görüyorsunuz?
• Bu yapıların süslemelerinde hangi geometrik veya bitkisel motifler kullanılmış olabilir?
• Bu motiflerin yalnızca süsleme amaçlı mı yoksa belirli bir mesaj iletmek için mi kullanıldığını  düşünüyorsunuz?

GS.5.2.1
Öğrencilerden Anadolu Türk kültürüne ait motiflerdeki görsel mesajları okuyabilmeleri beklenir. Bu kapsamda Selçuklu ve Osmanlı sanatında sıkça kullanılan rumi, penç, geometrik desenler ve bitkisel motifler tanıtılır (OB5). Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerdeki mesajları algılamaları için (a) öğrencilere bu sanatlara ait motif örnekleri basılı veya dijital kaynaklardan sunulur. Mimar Sinan’ın eserlerindeki süslemeler, kubbe süslemeleri, kümbet motifleri, Topkapı Sarayı çini panoları, Nizamiye Medresesi çinileri, minyatür detayları, lale, gül gibi bitkisel motifleri incelemeleri sağlanır. Süreç sanal müze ziyaretleriyle de desteklenir (OB2). Öğrencilerin farklı dönemlere ait motifleri gruplar hâlinde karşılaştırmaları sağlanır (SDB2.2). Gruplardan belirlenen motifler üzerinde çalışarak desen tekrarlarını, simetriyi, renk kullanımını ve kompozisyon dengesini incelemeleri beklenir (OB4, E3.2). Grup çalışmaları sırasında çalışma kâğıtları aracılığıyla her öğrencinin kendi fikirlerini paylaşmaları,
iki dönem arasındaki biçimsel benzerlik ve farklılıkları belirleyip ortak bir liste oluşturmaları istenir (KB2.7). Elde ettikleri bulguları görsel haritalar aracılığıyla ifade etmeleri ve çalışmalarını sınıf ortamında sunarak sonuçlarını paylaşmaları beklenir (KB2.7, SDB2.2, OB7). Bu aşamada farklı görüşleri karşılaştırmaları ve ortak çıkarımlar yapmaları sağlanır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerdeki mesajları anlamlandırmaları için (b) öğrencilerin öğretmen rehberliğinde motiflerin taşıdığı sembolik anlamları keşfetmeleri sağlanır. Motiflerin süslemenin yanı sıra anlam ve mesaj taşıyan görsel ögeler olduğunu fark etmeleri beklenir (D7.1, D19.3). Öğrencilerden bu motiflerin kendilerinde uyandırdığı duygu ve düşünceleri ifade etmeleri istenir (SDB1.1). Süreçte öğrencilerin farklı görüşleri dinlemeleri, düşüncelerini kontrollü şekilde, saygılı ve sırası geldiğinde paylaşmaları beklenir. Osmanlı çinilerinde sıkça görülen lale motifinin zarafet ve tevazuyu, Selçuklu yıldız motifinin ise ilim ve düzeni temsil ettiği açıklanır. Öğrencilerden motiflerin düz (nesnel) anlamları ile derin (öznel) anlamları arasında bağlantı kurarak kendi cümleleriyle ifade etmeleri beklenir (OB1, KB2.14). Kültürel mirasın korunmasının önemi vurgulanarak geçmişe vefa ve saygı duyma bilinci kazanmaları
sağlanır (D19.2, D15.2). Sürecin değerlendirilmesinde gözlem formu kullanılabilir.

GS.5.2.2
Öğrencilerin Anadolu Türk kültürüne ait estetik motiflerle asimetrik denge temelinde sanatsal üretim yapabilmeleri beklenir. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerle asimetrik denge temelinde kompozisyon tasarlamaları için (a) Mimar Sinan’ın eserlerindeki süslemeler, çini panolar, minyatür detaylar gibi geleneksel motifleri çağdaş bir bakışla düşünmeleri sağlanır. Bu amaçla geleneksel motiflerin geçmişte mimari, dekoratif sanatlar ve el sanatlarında; günümüzde ise moda, iç mimari ve tasarım alanlarındaki dönüşümünü karşılaştırmaları istenir (KB2.7). Aynı zamanda öğrencilere Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Anadolu motiflerini modern sanatla buluşturan "Kemençeci", "Yörük Kadını" adlı eserleri ile Henri Matisse’in (Anri Matis) "Mimoza" (Fr. Mimosa, "Mimoza"), "Kodomalar" (Fr. Les Codomas, "Les Kodomas") isimli kolaj çalışmaları örnek olarak gösterilir. Asimetri ve simetri ilişkisini tartışmaları sağlanarak doğadaki yapıların genellikle asimetrik olduğu ancak motiflerin simetrik düzen taşıdığına dikkat çekilir (KB2.18). Öğrencilerden bir veya birden fazla motif seçmeleri, bunların asimetrik düzendeki yorumu üzerine fikir alışverişinde bulunmaları istenir (E3.3). Bu aşamada öğrencilerin motiflerin büyüklüğü, yönü, katmanları ve renk kullanımına ilişkin kararlar almaları sağlanır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait motiflerle asimetrik denge temelinde kompozisyon oluşturmaları için (b) öğrencilerden bu motiflerle geleneksel veya dijital teknikleri kullanarak kolaj yapmaları istenir (KB2.20). Dijital ortamda çalışacak öğrenciler için dijital kolaj veya karışık medya teknikleri tanıtılarak uygulamalarda kullanılabilecek tasarım programları ve dijital çizim araçları önerilir (OB2). Öğrencilere kolaj çalışması için kumaş parçaları, kartonlar, örgü ipleri, tüller, renkli fon kartonları, el işi kâğıtları, gazete, dergi parçaları gibi malzemeler sunulur. Anadolu dokuma kültüründe kullanılan yün ipler, keçeler ve geleneksel desenleri de çalışmalara dâhil etmeleri beklenir. Malzeme seçimlerini kendi sanatsal tercihlerine göre yapmaları sağlanır (D16.1, SDB1.2, SDB2.2). Geleneksel
ve dijital çalışmalarda uygulama öncesinde seçtikleri malzemeleri veya dijital dosyalarını eksiksiz olarak hazır bulundurmaları beklenir (D16.3, SDB1.2). Öğrencilerin motifleri üst üste yerleştirerek katmanlar oluşturmaları, derinlik algısı yaratmaları ve mekân ilişkisi kurmaları sağlanır. Boyama, ip ekleme veya kâğıt kesme teknikleriyle yüzeydeki doku etkisini zenginleştirmeleri sağlanır. Dijital çalışmalarda, doku efektleri, katman kullanımı gibi sanal malzeme tekniklerini keşfetmeleri beklenir. Bu süreçte öğrencilerin karşılaştıkları zorlukları fark etmeleri ve alternatif çözümler geliştirmeleri desteklenir (SDB3.2, E1.3). Sanatsal üretim sürecinde öğrencilere Anadolu kültürünü yansıtan, yaş ve gelişim düzeylerine uygun sözlü veya sözsüz türküler dinletilir. Tamamlanan çalışmaları sınıf ortamında paylaşarak güzelliğin bireysel ve toplumsal duygular üzerindeki etkisi üzerine değerlendirme yapmaları sağlanır (D7.2). Öğrencilerden güzelliği bir kavrama veya doğadaki
bir varlığa benzeterek duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri beklenir. Sanatsal ürünler dijital veya fiziksel ortamda sergilenir. Bu ürünler performans görevi olarak tanımlanarak kontrol listesi veya öz değerlendirme formu ile değerlendirilebilir.

Öğrencilerden dijital ortamda hazırladıkları motifleri kolaj veya baskı tekniklerini kullanarak farklı dokularla birleştirmeleri ve melez bir ürün oluşturmaları istenebilir. Ayrıca öğrencilerin geleneksel motifleri sadeleştirerek modern tasarım anlayışıyla yalın bir kompozisyon hazırlamaları sağlanabilir.

Öğrencilerden asimetrik dengeyi fark etmeleri için hazır motif görsellerini kesip üst üste yapıştırarak katmanlı bir yüzey oluşturmaları veya yarım bırakılmış motifleri tamamlamaları istenebilir.