2. TEMA: KÜRDİ SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7. Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4.Görsel Okuryazarlık, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.7.2.1. Türk müziğinde kürdi ses dizisini yazabilme
a) Kürdi ses dizisi tanır.
b) Kürdi ses dizisi ayırt eder.
c) Kürdi ses dizisini uygular.
MİOY.7.2.2. Türk müziğinde kürdi ses dizisini okuyabilme
a) Kürdi ses dizisi bileşenlerini tanır.
b) Kürdi ses dizisi bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Kürdi ses dizisi bileşenlerini uygular.
MİOY.7.2.3. Türk müziğinde kürdi ses dizisini işitebilme
a) Kürdi ses dizisi bileşenlerini tanır.
b) Kürdi ses dizisi bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Kürdi ses dizisi bileşenlerini ifade eder.

Kürdi Ses Dizisi

beşli, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, kürdi, perde, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları için; boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıtları, gözlem formu, performans görevi, öz/grup değerlendirme formu kullanılabilir. Kürdi ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde gözlem formu ve dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.

Öğrencilerin, dörtlü dizileri, beşli dizileri, çargâh ses dizisi, buselik ses dizisini bildiği, nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Öğretmen, öğrencilerin kürdî ses dizisiyle ilgili önceki bilgilerini ve işitsel farkındalıklarını ölçmek amacıyla derse bazı yönlendirici sorularla başlar. Öğrencilere daha önce öğrendikleri ses dizilerini hatırlatarak derse başlanır. Öncelikle, öğrencilerin "Daha önce dinlediğiniz bir eserde kürdî ses dizisini fark etmiş olabilir misiniz?", "Bazı şarkılar size daha durgun veya farklı bir his veriyor mu?" gibi sorular yöneltilerek öğrencilerin ses dizileriyle duygusal algıları arasında bağ kurmaları desteklenir. Öğretmen, kürdî ses dizisini içeren kısa müzik örnekleri dinleterek öğrencilerin bu ses dizisinin karakteristik yapısını algılamalarına yardımcı olur. "Bu müzik size hangi duyguları hissettirdi?" veya "Kürdî ses dizisini diğer öğrendiğiniz dizilerle karşılaştırdığınızda farkı nedir?" gibi sorularla öğrencilerin duyusal algıları yönlendirilir. Son olarak öğrencilerden dinledikleri müziğin belirli seslerini söylemeleri istenir. Bu süreç, öğrencilerin kürdî ses dizisini işitsel ve teorik olarak kavramalarına, diğer ses dizileriyle karşılaştırmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılım sağlamalarına yardımcı olur.

Kürdî ses dizisi, Türk müziğinde sıkça kullanılan ve kendine özgü bir yapısı olan bir dizidir. Bir sokak müzisyeni keman çalarken, bir ninni söylenirken ya da bir türkü dinlerken farkında olmadan bu diziyi duyabilirsiniz. Tıpkı gökyüzündeki bulutların şeklinin her zaman aynı olmaması gibi, müzikte de her ses dizisi farklıdır ve kendine özgü bir his uyandırır. Öğrencilerin kürdî ses dizisini günlük hayatla bağdaştırabilmeleri için şu tür örnekler verilebilir:
• Dışarıda yürürken duyduğumuz farklı sesleri düşünelim. Bir oyun parkındaki çocukların kahkahaları ve bir derenin akışı aynı hisleri mi uyandırır?
• Bir masal anlatılırken kullanılan ses tonu, masalın gizemli mi yoksa neşeli mi olacağını belirleyebilir. Sizce bir müzik eseri de aynı şekilde duygularımızı değiştirebilir mi?
• Bir türkü dinlediğinizde bazen size tanıdık ve sıcak gelir. Bu hissin sebebi sizce kullanılan sesler olabilir mi?
Öğrenciler bu bağlantıları kurarak müzikteki ses dizilerinin tıpkı doğadaki veya günlük hayattaki farklı durumlar gibi belirli bir atmosfere sahip olduğunu keşfedebilirler. Kürdî ses dizisini öğrenmek, onların dinledikleri müzikleri daha bilinçli anlamalarına ve her müziğin farklı bir ruh taşıdığını fark etmelerine yardımcı olabilir.

MİOY.7.2.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle kürdi ses dizisinde bulunan rast (yeden), dügâh, kürdi, çargâh, neva, hüseyni, acem, gerdaniye ve muhayyer sesleri duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin kürdi ses dizisini daha önce öğrendiği 4'lü ve 5'lilerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır Kürdi ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak kürdi ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/ kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece kürdi ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Kürdi ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Bu süreç, gözlem formu veya çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen kürdi ses dizisi şemasını, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler kürdi ses dizisini oluşturan kürdi 4'lüsü rumuzu (BTT) ve buselik beşlisi rumuzunun (TBTT) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Dörtlü ve beşli arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma gibi çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.7.2.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde kürdi ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh (la) sesi üzerine kurulacak olan BTT aralıklarından oluşan (dügâh perdesinden neva perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) dörtlü diziye yönelik öğrencilerle bona-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra neva perdesi üzerine kurulacak olan buselik beşlisi sürece dâhil edilir ve kürdi ses dizisinin öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisi, durağı, güçlüsü, yeden perdesi, donanımda yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek kürdi ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken; müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Bu süreç, gözlem formu, grup değerlendirme formu ve öz değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrenciler, kürdi ses dizisini anlayabilmek için düzenli okuma yapar (E3.7) ve karşılaştıkları zorluklara rağmen pes etmeden çalışmalarını sürdürür (D12.3).

MİOY.7.2.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği kürdi ses dizisinin bileşenleri olan 4'lü ve 5'li dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan dügâh sesi üzerine kurulacak olan kürdi 4'lüsü işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine neva perdesi üzerine kurulacak olan buselik 5'lisi sürece dâhil edilerek buselik 5'lisi dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda bu ses dizisine ait çeşitli formlarda eserler dinleyip konserler seyrederek ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2) Konser dinleme ve ses dizilerini seslendirme süreçlerinde öğrenciler, sanatın ruhsal esenliğe katkı sağlayan etkisini fark ederler (D7.2). Bu süreçte, öğrencilere, ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi gözlem formu ve analitik dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir.

Öğrencilerden, kürdî dizisiyle bestelenmiş bir eserin seyir yapısını incelemeleri ve analiz etmeleri istenebilir. Öğrenciler, eserin melodik akışını takip ederek hangi perdelerin öne çıktığını, hangi geçişlerin sık kullanıldığını belirleyebilirler. Bu analiz sürecinde, melodik motiflerin tekrar eden yapıları ve eserin genel duygusal etkisi üzerine düşünmeleri sağlanabilir. Daha yaratıcı bir çalışma olarak öğrencilerden kürdî ses dizisini kullanarak küçük melodik motifler üretmeleri ve bu motiflerin seyir yapısını belirlemeleri istenebilir. Farklı hız ve ritmik kalıplarda denemeler yaparak kürdî ses dizisinin nasıl farklı melodik ifadeler oluşturduğunu keşfetmeleri sağlanabilir.

Öğrencilerin Kürdî ses dizisini daha iyi kavrayabilmeleri için öncelikle bireysel sesleri ve küçük dizileri tanımaları sağlanarak aşamalı bir öğretim yöntemi uygulanabilir. Öğretmen, öğrencilerin temel perdeleri doğru algılaması için önce tek tek sesleri dinletir ve tekrar ettirir. Daha sonra, bu seslerin birbirleriyle olan ilişkisini anlamalarını kolaylaştırmak için önce kürdî dörtlüsü, ardından buselik beşlisi öğretilerek kürdî ses dizisine geçiş yapılır. Bu süreçte, öğrencilerin sesleri duyarak ve icra ederek öğrenmeleri için çeşitli etütler uygulanabilir. Öğretmen rehberliğinde sık tekrarlanan egzersizler, öğrencilerin ses dizisini işitsel açıdan daha iyi kavramalarına yardımcı olabilir. Örneğin öğrencilerden belirli bir ses dizisi içinde tek tek notaları söylemeleri, ardından enstrümanlarında çalmaları veya belirli bir ritim eşliğinde seslendirmeleri istenebilir.