2. TEMA: ÇARGÂH SES DİZİSİ

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.7. Sistematiklik, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim

D4. Dostluk, D7 Estetik, D12. Sabır

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB4. Görseli Anlama, OB7. Veri Okuryazarlığı

MİOY.6.2.1. Türk müziğinde çargâh ses dizisini yazabilme
a) Çargâh ses dizisini tanır.
b) Çargâh ses dizisini ayırt eder.
c) Çargâh ses dizisini uygular.
MİOY.6.2.2. Türk müziğinde çargâh ses dizisini okuyabilme
a) Çargâh ses dizisi bileşenlerini tanır.
b) Çargâh ses dizisi bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Çargâh ses dizisini bileşenlerini uygular.
MİOY.6.2.3. Türk müziğinde çargâh ses dizisini işitebilme
a) Çargâh ses dizisinin bileşenlerini tanır.
b) Çargâh ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ayırt eder.
c) Çargâh ses dizisinin bileşenlerini işitsel olarak ifade eder.

Çargâh Ses Dizisi

beşli, çargâh, değiştirici işaretler, dizi, dikte, durak, dörtlü, güçlü, perde, rumuz, ses, seyir,
yeden

Öğrenme çıktıları; eşleştirme soruları, boşluk doldurma soruları ve kısa cevaplı sorulardan oluşturulan çalışma kâğıtları, performans görevi, öz/grup değerlendirme formu, gözlem formu ve performans görevi kullanılarak değerlendirilebilir. Çargâh ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Performans görevinin değerlendirilmesinde gözlem formu ve analitik dereceli puanlama anahtarı kullanılabilir.
 

Öğrencilerin dörtlü, beşli dizileri bildiği; nota yazım kurallarına dikkat ettiği ve işittiği sesleri ayırt edebildiği kabul edilmektedir.

Türk müziğinde ses dizileri, makamların temel yapı taşlarını oluşturur ve her dizinin kendine özgü bir perde düzeni vardır. Öğrencilerin Çargâh ses dizisine dair mevcut bilgilerini değerlendirmek için öncelikle Türk müziğinde ses dizilerinin makamlarla nasıl bir ilişki içinde olduğunu anlamaları gerekmektedir. Bu bağlamda, Çargâh ses dizisini daha önce duyup duymadıkları, bu dizinin hangi notalardan1 oluştuğu ve perde yapısının nasıl olduğu sorgulanabilir. Bu ön değerlendirme süreci, öğrencilerin Türk müziğindeki ses dizileri hakkındaki mevcut bilgi düzeylerini ortaya çıkarmak ve Çargâh ses dizisinin yapısını anlamaya ne kadar hazır olduklarını belirlemek amacıyla uygulanabilir. Öğrencilerin verdikleri yanıtlar doğrultusunda dersin giriş bölümü, onların bilgi seviyelerine uygun şekilde şekillendirilebilir.

Önceki temada öğrenilen Türk müziğindeki ses dizileri, perdeler, perdelerin yerleri, isimleri, dörtlü ve beşliler sorularak ön öğrenmeleri hatırlatılır. Türk müziği seslerini (perdelerini) ses dizileri içerisine nasıl yerleştirip kullanılabileceği konusunda bilgiler verilir. Böylece önceki öğrenmeler ile köprü kurulmuş olur. Özellikle dini müzik formuna özgü gündelik yaşamda karşılaştıkları örnekler (sala, ramazan ayında iftar öncesi çalınan ney taksim vb.) verilerek dikkatleri çekilir.

MİOY.6.2.1
Öğrencilere Türk müziği çalgılarından bir tanesiyle çargâh ses dizisinde bulunan kaba çargâh, yegâh, hüseyni aşiran, acemaşiran, rast, dügâh, buselik ve çargâh perdeleri (notaları) duyurulur. Daha önce öğrendiği dörtlü ve beşlilerden yola çıkarak bu perdelerin hangi perdeler olduklarını tahmin etmeleri istenir. Soru cevap tekniği kullanılarak öğrencilerin verdikleri cevaplar kontrol edilir. Öğrencilerin çargâh ses dizisini daha önce öğrendiği 4'lü ve 5'lilerden yola çıkarak etkileşimli tahtada gösterilen görsellerle bağlantı kurarak konuya odaklanması sağlanır (E3.2). Çargâh ses dizi şeması görsel ve işitsel materyaller kullanılarak ön öğrenmeleri hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Beyin fırtınası tekniğiyle önceki bilgiler yoklanarak çargâh ses dizisine dair soru cevap etkinliği yapılır (E3.8). Sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Bu sürece çargâh ses dizisinin rumuz bulma oyunu dâhil edilerek öğrencilerin konuya ilgi duyması sağlanır (E2.5). Çargâh ses dizisi ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1) Bu süreç, gözlem formu veya boşluk doldurma ve ya eşleştirme sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin, sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen çargâh ses dizisi şemasını nota yazım kurallarına uygun bir şekilde hizalı olarak çizebilmeleri için yazma etkinlikleri düzenlenir. Örneğin öğrenciler çargâh ses dizisini oluşturan çargâh beşlisi rumuzu (TTBT) ve çargâh 4'lüsü rumuzunun (TTB) dizilimlerinde seslerin aralıklarını kodlayarak sesler arasındaki mesafeleri gösterir. Beşli ve dörtlü arasındaki farkı ifade ederek öğrenmeleri sözlü ve yazılı olarak ifade eder (OB4). Bu süreç, kısa cevaplı sorular veya boşluk doldurma sorularından oluşturulan çalışma kâğıtları kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY.6.2.2
Öğrencilerin Türk müziği enstrümanlarından birinin eşliğinde, ön öğrenmelerde öğrendiği yerinde çargâh ses dizisinin seslendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilir. Ses dizisinin ana bileşenleri olan çargâh (do) sesi üzerine kurulacak olan TTBT aralıklarından oluşan (kaba çargâh perdesinden rast perdesine kadar olan sıralı seslerin isimlerini kullanarak seslendirmesi) beşli diziye yönelik öğrencilerle ritmik solfej-solfej okuma çalışmaları yapılır. Daha sonra rast perdesi üzerine kurulacak olan çargâh dörtlüsü sürece dâhil edilir ve çargâh ses dizisini öğrenmesi sağlanır. Görsel ve işitsel materyaller kullanılarak öğrencilerin ses dizisi, durağı, güçlüsü, yeden perdesi yer alan değiştirici işaretler ve seyir yapısı üzerinde analizler yapması sağlanır (OB7). Öğrenciler gruplara ayrılarak grupla beraber yapılan seyir çalışmalarının yürütülmesinde aktif rol alır (SDB2.1) ve ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Arkadaşlarını etkin bir şekilde dinler (SDB2.1). Solfej ve seyir çalışmaları yürütülerek çargâh ses dizisinde yer alan ses dizisinin pekiştirilmesi sağlanırken müziksel işitme ve okuma becerilerinin geliştirilmesi sağlanır. Öğrenciler, perde, çeşni ve melodik cümlelerin estetik etkisini keşfederken tını farklılıklarını, ezgisel akışı ve ritmik desenleri de dikkatle inceler; bunların duygularına ve algısına nasıl yön verdiğini hisseder (D7.1). Bu süreç; gözlem formu, öz/grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir. Ses dizisinin anlaşılabilmesi için öğrenciler düzenli okuma yapar (E3.7) ve karşılaştıkları zorluklarda pes etmeden çalışmalarını sürdürür (D12.3).

MİOY.6.2.3
Öğrencilerin, ön öğrenmelerde öğrendiği çargâh ses dizisinin bileşenleri olan 4'lü ve 5'li dizilerin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği çalgılarından biriyle gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerle ses dizisinin ana bileşenleri olan kaba çargâh sesi üzerine kurulacak olan çargâh 5'lisi işitme çalışmaları yapılarak dikte çalışmaları yapmaları sağlanır (Tek ses işitme çalışması). Ses bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin tek sesleri duyabilmeleri sağlanır (E2.5). Bunun üzerine rast perdesi üzerine kurulacak olan çargâh 4'lüsü sürece dâhil edilerek çargâh 4'lüsü dizisinin öğrenciler tarafından işitilmesi sağlanır. Öğrencilerin sesleri ayırt ederek dikte çalışması yapmaları gerçekleştirilir. Solfej ve seyir çalışmaları ile birlikte ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin müziksel okuma becerilerini geliştirmeleri sağlanır. Ayrıca öğrencinin dijital platformlarda ses dizisini çeşitli formlarda eserler dinleyip, konserler seyrederek ses dizisini pekiştirmesi sağlanır (OB2). Bu süreçte öğrencilere, ses dizisinin seslendirilmesi ve işitilmesine yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi, analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu ile değerlendirilebilir.

Öğrenciler, dörtlü ve beşlilerden, belirli ölçü yapılarından ve dizilerden oluşturabilecekleri çargâh ses dizisine ait seyir çalışmaları istenebilir. Bilgisayar veya mobil uygulamalar aracılığıyla deneyimler kazanarak interaktif ortamda seyir çalışmalarını kayıt altına alabilir ve becerilerini geliştirebilir. Bu etkinlik, süreci eğlenceli hâle getirebilirken öğrencilerin sosyal iletişimini de geliştirebilir.

Öğretmen rehberliğinde, çargâh ses dizisinin içerdiği seslerden oluşan etütler düzenli olarak tekrar edilebilir. Eserler ve etütler, metronom kullanılarak daha yavaş tempoda çalışılabilir. Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak çargâh ses dizisiyle ilgili öğrendiklerini görselleştiren panolar hazırlayabilir. Benzer etkinlikler sırasında öğrencilere düzenli dönütler verilerek öğrendiklerini sunmaları teşvik edilebilir. Her öğrencinin gelişimi takip edilerek bireysel geri bildirimler sağlanabilir.