4. TEMA: TÜRK MÜZİĞİ USULLERİNİ ÖĞRENİYORUM-2

SAB6. Müziksel İşitme, SAB7. Müziksel Okuma, SAB8. Müziksel Yazma, SAB13. Müziksel Hareket

E1.1. Merak, E2.5. Oyunseverlik, E3.2. Odaklanma, E3.8. Soru Sorma

SDB1.1. Kendini Tanıma (Öz Farkındalık), SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği

D4. Dostluk, D12. Sabır, D16. Sorumluluk

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB4. Görsel Okuryazarlık

MİOY.4.4.1 Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını yazabilme.
a) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını tanır.
b) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını ayırt eder.
c) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını uygular.
MİOY.4.4.2 Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını okuyabilme.
a) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını tanır.
b) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını ayırt eder.
c) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını uygular.
MİOY.4.4.3 Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını işitebilme.
a) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını tanır.
b) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını ayırt eder.
c) Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarını ifade eder.
MİOY.4.4.4. Dinlediği eserlerin usullerine uygun hareket sergileyebilme.
a) Dinlediği eserlerin usul yapısına uygun hareketler belirler.
b) Dinlediği eserlerin usul yapısına uygun hareketler sergiler.

Türk Aksağı ve Yürük Semai Usulleri

Türk aksağı, usul, yürük semai

Öğrenme çıktıları; boşluk doldurma, kısa cevaplı sorular, performans görevi, grup değerlendirme formu ve gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilere düzeyine uygun eserleri, usul darplarını içeren ve usul uygulamasına yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu ile değerlendirilebilir.

Öğrencilerin nim sofyan, semai ve sofyan usullerini bildiği ve bu konularla ilgili öğrenme çıktılarına sahip olduğu kabul edilmektedir.

Derse başlamadan önce, öğrencilerin 5 zamanlı Türk aksağı ve 6 zamanlı yürük semai usulleri hakkında sahip oldukları ön bilgileri değerlendirmek için çeşitli sorular yöneltilebilir. Türk müziğinde usullerin kuvvetli ve zayıf zamanlardan oluştuğu açıklanarak "Müzikte her vuruş aynı güçte mi olur, yoksa bazıları daha kuvvetli, bazıları daha zayıf mı duyulur?" gibi sorular sorularak öğrencilerin düşünmeleri sağlanabilir. Öğrencilere Türk aksağı ve yürük semai usullerinin kökenleri açıklanarak "Sizce bir usul başka usullerin birleşmesiyle oluşabilir mi?", "Bu birleşimler müziğin ritmik yapısını nasıl etkiler?" gibi sorularla öğrencilerin konuyu kavramaları desteklenebilir. Öğrencilere, 5 zamanlı Türk aksağı usulünün bir nim sofyan ve bir semainin birleşmesiyle oluştuğu, 6 zamanlı yürük semai usulünün ise iki semai veya üç nim sofyandan meydana geldiği bilgisi verilebilir. Bu yapıların neden farklı zamanlara sahip olduğu tartışılarak öğrencilerin ritmik sistemdeki farklılıkları fark etmeleri sağlanabilir. Ardından, öğrencilere bu usullerin şematik gösterimleri sunularak kuvvetli (Düm) ve zayıf (Tek) darpların sıralanışı açıklanabilir. Ellerini kullanarak bu usulleri uygulamaları için yönlendirmeler yapılabilir. "Beş zamanlı bir ritimde hangi vuruşlar güçlüdür, hangileri daha hafif vurulur", "Altı zamanlı bir ritimde belirgin bir vurgu var mı?" gibi sorular yöneltilerek öğrenciler yönlendirilerek usullerin kuvvetli ve zayıf darplardan oluştuğu fark ettirilebilir.

Öğrencilere nim sofyan, semai ve sofyan usulleriyle ilgili önceden öğrendikleri usuller hatırlatılır. 2 zamanlı ölçüde iki vuruş olduğu 5, 6 zamanlı usullerin içinde bu birimlerden birkaç adet olabileceği çözümleme yöntemi ile anlatılır. Daha sonra verilen usullerin arasındaki benzerlik ve farklar açık uçlu sorularla tartışılarak önceki öğrenmeler ile köprü kurulur. Öğrencilere sokak danslarından, geleneksel halk oyunlarından veya düğünlerdeki ritmik figürlerden örnekler verilebilir. Bu örneklerde 5 ve 6 zamanlı usullerin yer alıp almadığı gibi sorular sorulur. Öğrencilere aileleriyle katıldığı düğün, halk oyunları gösterileri vb. etkinliklerde dinledikleri Türk müziği eserlerine örnek vermeleri istenir. Verdikleri örneklerden Türk aksağı, yürük semai usulünü içinde barındıran eserler dijital ortamda dinletilerek eserlerin ritimlerine eşlik edip öğreneceği usullerle bağ kurmaları sağlanır.

MİOY.4.4.1
Görsel ve işitsel materyallerle öğrencilerin daha önce öğrendiği nim sofyan, semai ve sofyan usullerini hatırlaması ve merak etmesi sağlanır (E1.1). Öğrencilerin yeni öğrenmelere ilişkin görsellere ait soru sorması (E3.8) ve sorulara verilen cevaplar esnasında öğrencilerin potansiyellerini fark etmelerini sağlayacak dönütlerle öz farkındalık/kendini tanıma desteklenir (SDB1.1). Türk müziği usul yapılarından Türk aksağı ve yürük semai usullerini içeren sunumlar veya animasyonlar izletilerek öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Öğrencilere izleme ve dinleme etkinliklerinden sonra usullerle ilgili bilgilerinin veya anılarının olup olmadığı sorulur. Cevaplardan yola çıkılarak öğrencilerin anılarıyla öğreneceği bilgiler ilişkilendirilir (SDB1.1). Anılardan örnekler verilirken duygu ve düşüncelerin fark edilmesi yoluyla iletişim becerisi desteklenir (SDB2.1) Türk aksağı ve yürük semai usullerinin genel özellikleri ve şematik gösterimi tahtaya yazılarak görseli algılaması sağlanır (OB4, SBAB11.1). Türk müziği usul yapıları ile ilgili sunumlar hazırlanarak öğrencilerin kavramları hem görsel hem de işitsel olarak fark etmeleri sağlanır (OB1). Sınıf içerisinde görsel materyaller ile ifade edilen Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarının, nota yazım kurallarına uygun bir şekilde yazılabilmesi için öğrencilere yönelik yazma etkinlikleri düzenlenir. Öğrenciler, 5 zamanlı Türk aksağı ve 6 zamanlı yürük semai usul yapılarını arasındaki zaman farkını görsel ve işitsel olarak belirler ve zaman birimleri arasında bağ kurar. Örneğin Türk aksağı ve yürük semai usullerinde yazılmış eserlerin usul yapılarını karşılaştırarak usul farklılıklarını ortaya koyar. Bu süreç, boşluk doldurma ve kısa cevaplı sorulardan oluşan çalışma kâğıdı kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY4.4.2
Türk aksağı ve yürük semai usul yapılarından oluşturulan ritmik kompozisyonları öğrencilerin görsel olarak algılamaları ve seslendirme yapmaları sağlanır. Öğrencilerle, ön öğrenmelerde öğrendiği Türk aksağı ve yürük semai usullerinden oluşan ritmik solfej, solfej çalışmaları gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencinin Türk aksağı ve yürük semai usullerinde oluşturulan repertuvarlar basitten karmaşığa doğru ilerletilerek öğrencilerin usul yapılarından hazırlanan ritmik solfejleri ve solfejleri okumaları sağlanır. Öğrenciler, grupla beraber yapılan seslendirme çalışmalarında aktif rol alır (SDB2.2). Arkadaşlarının müziksel gelişimini ve hedeflerini destekleyen ifadeleri kullanır ve arkadaşlarıyla dayanışma içerisinde bulunur (D4.1). Grubu etkin bir şekilde dinleyerek iletişim becerilerini geliştirir (SDB2.1). Bu süreç, gözlem formu ve grup değerlendirme formu kullanılarak değerlendirilebilir.

MİOY4.4.3
Öğrencilerin ön öğrenmelerde öğrendiği Türk aksağı ve yürük semai usullerinin işitilmesine yönelik yapılan çalışmalar, Türk müziği çalgılarından herhangi biriyle ya da etkileşimli tahta eşliğinde gerçekleştirilir. Süreç içerisinde öğrencilerin 5 zamanlı Türk aksağı ve 6 zamanlı yürük semai usulleriyle hazırlanan etütlerle işitme çalışmaları yapmaları sağlanır (tartım dikteleri). Ritmik solfej çalışmaları gerçekleştirilerek öğrencilerin işitsel becerilerini geliştirmeleri beklenir. Bu süreçte, öğrencilere Türk aksağı ve yürük semai usullerine yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu ile değerlendirebilir. Usul bulma ve işitme oyunları oynanarak öğrencilerin usul darplarını duyabilmeleri sağlanır (E2.5).

MİOY.4.4.4
Bir ritim aleti (bendir, def, kudüm vb.) ile usullerin vuruluşu gösterilir. Öğrencilerin odaklanması sağlanır ve usul vurmaları istenir (E3.2). Daha sonra öğretmen, usullerin darplarını dizlerine vurarak (meşk sistemi) uygulamalı olarak öğrencilere gösterir ve öğrencilerden kendisini taklit etmesini ister (KB2.11). Türk aksağı ve yürük semai hareket koordinasyonu belirler. Bu süreç gözlem formu kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilere Türk aksağı ve yürük semai usulünde eserler dinletilerek öğrencilerden ezgisel yapıya uygun usul darplarını vurmaları istenir. Yapılan çalışmalarda sabırlı olmaları ve el ya da ayak koordinasyonuna odaklanmaları beklenir (D12.3, OB1). Öğrenciler grupla beraber yapılan usul çalışmalarında aktif rol alarak usul vuruşlarını sergiler. (SDB2.2). Ortak hedeflere ulaşmak için arkadaşlarıyla dayanışma içinde olur (D4.1). Grubu etkin bir şekilde dinleyerek iletişim becerilerini geliştirir (SDB2.1). Herkesin sorumlu olduğu görevi zamanında tamamlaması beklenir (D16.3). Öğrencilere düzeyine uygun eserleri, usul darplarını içeren ve usul uygulamasına yönelik performans görevi verilebilir. Verilen performans görevi analitik dereceli puanlama anahtarı ve gözlem formu ile değerlendirilebilir.

Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak bir grup eseri dize vurarak seslendirirken diğer grup eserin usulünü çeşitli ritim aletleri ile çalabilir. Ritmik solfejini ve diktesini yapabildiği Türk müziği usullerinden oluşan etüt veya ezgilerle, kendi etütlerini ya da ezgilerini kurgulayarak süreç zenginleştirilebilir.

Öğrencilere, 5 zamanlı Türk aksağı ve 6 zamanlı yürük semai usullerini çalışırken metronom kullanmaları önerilebilir. Metronomun hızı yavaşlatılarak öğrenciler, her bir usul darbını doğru bir şekilde takip edebilirler. 5 ve 6 zamanlı usulleri daha somut hâle getirmek için usul kartları kullanılabilir. Her bir zaman ölçüsüne ait kartlar hazırlanıp öğrencilerin bu kartlarla çalışması sağlanabilir. Öğrencilerin zorluk yaşamaması için ilk önce 5 ve 6 zamanlı usuller basitleştirilebilir. Bu usullerin daha kısa ve sade ritim etütleri ile çalışılması sağlanabilir. Yavaş tempoda basit örneklerle başlanabilir.