3. ÜNİTE : CİHAN DEVLETİ OSMANLI (1453-1683)

SBAB2. Kanıta Dayalı Sorgulama ve Araştırma (SBAB2.5. Kaynağı Yorumlama), SBAB5. Sosyal Katılım (SBAB5.4. Müzakere Etme), SBAB3. Tarihsel Empati (SBAB3.1. Tarihsel Bağlamsallaştırma), SBAB2. Kanıta Dayalı Sorgulama ve Araştırma (SBAB2.1. Meraka Dayalı Soru Sorma, SBAB2.2. Kaynaklardan Bilgi Toplama, SBAB2.3. Kaynağı İnceleme, SBAB2.4. Kaynağı Sorgulama, SBAB2.5. Kaynağı Yorumlama, SBAB2.6. Kanıta Dayalı Ürün Oluşturma ve Paylaşma)

KB2.20. Sentezleme

E1.3. Azim ve Kararlılık, E1.4. Kendine İnanma (Öz Yeterlilik), E2.1. Empati, E3.1. Uzmanlaşma, E3.2. Odaklanma, E3.4. Gerçeği Arama, E3.7. Sistematik Olma, E3.10. Eleştirel Bakma

SDB1.2. Kendini Düzenleme (Öz Düzenleme), SDB2.1. İletişim, SDB2.2. İş Birliği, SDB2.3. Sosyal Farkındalık, SDB3.2. Esneklik, SDB3.3. Sorumlu Karar Verme

D1. Adalet, D14. Saygı, D15. Sevgi

OB1. Bilgi Okuryazarlığı, OB2. Dijital Okuryazarlık, OB5. Kültür Okuryazarlığı, OB9. Sanat Okuryazarlığı

TAR.10.3.1. 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadelelerin Osmanlı Devleti’nin cihan devleti hâline gelmesindeki rolüne ilişkin özgün fikirler üretebilme
a) 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadeleleri belirler.
b) 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadeleler ile Osmanlı Devleti’nin cihan devleti hâline gelmesini ilişkilendirir.
c) 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadelelerin sonucunda bir cihan devleti hâline gelen Osmanlı Devleti’nin politikaları hakkında özgün bir içerik oluşturur.

TAR.10.3.2. 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişim ve sürekliliğe ilişkin kaynakları yorumlayabilme
a) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişim ve sürekliliği kaynaklar üzerinden inceler.
b) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişimle ilgili farklı kaynaklardaki bilgileri tablo yaparak gösterir.
c) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişimleri birden çok kaynaktaki kanıtlara dayanarak ifade eder.

TAR.10.3.3. Avrupalıların sömürgeci politikalarının etkilerini tarihsel bağlamı içerisinde değerlendirebilme
a) Avrupalıların sömürgeci politikalarını kaynaklara dayanarak çözümler.
b) Avrupalıların sömürgeci politikalarıyla ilgili olarak dönemin koşullarını fark eder
c) Avrupalıların sömürgeci politikalarının günümüze etkilerini açıklar.
ç) Avrupalıların sömürgeci politikalarının etkilerini dönemin koşulları içinde açıklar.

TAR.10.3.4. 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların neden ve sonuçlarını müzakere edebilme
a) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların neden ve sonuçları konusunda bireylerin farklı görüşlerde olabileceğini fark eder.
b) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların neden ve sonuçları konusunda kendi görüşüyle diğer bireylerin görüşlerini karşılaştırır.
c) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların nedenlerine ilişkin mevcut görüşlerden hareketle dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak isyanların önlenmesine yönelik olası çözümler önerir.
ç) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların neden ve sonuçlarına ilişkin farklı görüş ve düşünceleri değerlendirerek kendi görüşünü gözden geçirir.
d) 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanları ve bunlara karşı alınan önlemlere ilişkin farklı görüş ve düşünceleri değerlendirerek grubun görüşünü ifade eder.

TAR.10.3.5. 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin oluşturduğu özgün ürünleri paylaşabilme
a) Araştırmasında belirlediği kaynaklardan 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin bilgi toplar.
b) 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin belirlediği kaynakları inceleyerek araştırmasına dair bilgileri tespit eder.
c) 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin kullanacağı kaynakların sınırlılığını sorgular.
ç) 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin kaynaklardan araştırmasına uygun olarak belirlediği bilgileri yorumlar.
d) 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelere ilişkin kanıtlara dayanarak oluşturduğu araştırmasını paylaşır.

1453-1683 Yılları Arasındaki Siyasi ve Askerî Mücadeleler
Osmanlı Devleti’nin Yönetim ve Ordu Yapısında Meydana Gelen Değişim
Avrupa’nın Sömürgeci Politikalarının Etkileri
Osmanlı Devleti’ndeki Önemli İsyanların Neden ve Sonuçları
1453-1683 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’nde Bilim, Kültür, Eğitim ve Sanat Alanında Yaşanan Gelişmeler

Celâli, cihanşümul, ıslahat, isyan, koloni, rasathane, sömürgecilik, vezir

Bu ünitedeki öğrenme çıktıları; kısa tarihsel anlatı, tarihsel akış şeması, kontrol listesi, öz değerlendirme formu ve performans görevleri ile değerlendirilebilir.
Öğrencilerden Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişim ve sürekliliğe ilişkin kaynakları yorumlamaya yönelik kısa bir tarihsel metin yazmaları ve metni sunmaları istenebilir. Hazırlanan tarihsel anlatı ve sunum dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir. Öğrencilerden Avrupalıların sömürgeci politikalarının etkilerini dönemin koşulları içinde açıklamalarına yönelik tarihsel akış şeması hazırlamaları ve sunmaları istenebilir. Hazırlanan akış şeması ve sunumu dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir. 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen önemli isyanların neden ve sonuçları ile bunlara karşı alınan önlemlere yönelik yapılan müzakerenin değerlendirilmesinde kontrol listesi ve öz değerlendirme formu kullanılabilir.
Performans görevi olarak öğrencilerden 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadelelerin Osmanlı Devleti’nin cihan devleti hâline gelmesindeki rolüne yönelik resim, slogan veya afiş gibi özgün ürünler hazırlamaları istenebilir. Hazırlanan ürün; özgünlük, içerik, görsel materyal ve kaynak kullanımı gibi ölçütlerden oluşan dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilebilir. Osmanlı Devleti’nde 1453-1683 yılları arasında bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelerin Osmanlı Klasik Çağı’nın oluşumuna etkilerini yansıtan araştırma raporu hazırlamaları ve sunmaları istenebilir. Hazırlanan araştırma raporu ve sunum; çalışma planı hazırlama, kapsam, kaynak çeşitliliği ve güvenilirliği, kaynakları yorumlama, özgünlük, aktarım, grup iletişimi gibi ölçütler kullanılarak oluşturulan dereceli puanlama anahtarıyla değerlendirilebilir. Ayrıca grup değerlendirme formu ve araştırma sürecinde kullanılan kontrol listesi öz değerlendirme formu olarak kullanılabilir.

Öğrencilerin 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde yaşanan önemli siyasi ve askerî gelişmeler ile Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısı hakkında temel bilgilere sahip oldukları kabul edilmektedir.
Avrupa’nın sömürgeci faaliyetleri, Rönesans ve Reform hareketlerine ilişkin temel bilgilere sahip oldukları kabul edilmektedir.
Osmanlı Devleti’nde bilim, kültür, eğitim, sanat alanlarında ortaya çıkan gelişmelerle ilgili temel bilgilere sahip oldukları kabul edilmektedir.

Ünite kapsamında öğrencilere aşağıdaki rehber sorular sorulabilir.
• XV-XVII. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş devletlerin güçlenmesinde ve gerilemesinde askerî mücadeleler ve ordu yapısındaki değişmeler neden önemlidir?
• Avrupa’da Osmanlı üstünlüğünü sağlayan etkenler neler olabilir?
• İstanbul’un Fethi’nin Osmanlı Devleti’nin dünya siyasetindeki rolüne etkisi hakkında neler söylenebilir?
• Hangi eserler Osmanlı mimarisinin abide eserlerine örnek gösterilebilir?
• Osmanlı Devleti’nin 1453-1683 yılları arasında yetişmiş âlim ve sanatkârlarına hangi isimler örnek verilebilir?

Ünite kapsamında öğrencilere aşağıdaki etkinlikler yaptırılabilir.
• İstanbul’un Fethi’nden II. Viyana Kuşatması’na kadar geçen süreçte meydana gelen olaylardan bildiklerini tarih şeridi üzerinde göstermeleri sağlanabilir.
• Osmanlı Devleti’nde yoksulluk, aşırı fiyat artışı, kıtlık gibi olumsuzlukların toplum hayatına etkileri hakkında öğrencilerle beyin fırtınası yapılabilir.

Öğrencilerden Topkapı Sarayı’na sanal bir gezinti yaparak buranın Türk milleti için önemini değerlendirmeleri istenir.
Günümüzde sömürgecilik faaliyetlerinin devam edip etmediğine ilişkin fikir üretmeleri istenir.
Sanal müzeleri veya yakın çevrelerinde bulunan Osmanlı eserlerini ziyaret etmeleri sağlanır. Bu eserlerin günümüzdeki işlevleriyle değişim ve süreklilik bağlamında ilişki kurmaları istenir.

TAR.10.3.1
Öğrencilerin grup çalışması yoluyla İstanbul’un Fethi, Kırım’ın Fethi, İspanya’daki Müslümanların ve Yahudilerin kurtarılması, Çaldıran Savaşı, Mısır Seferi ve Afrika’daki faaliyetler, Mohaç Muharebesi, I. Viyana Kuşatması, İstanbul Antlaşması, kapitülasyonlar, Preveze Deniz Savaşı, Hint Deniz Seferleri, Kıbrıs’ın Fethi, Ferhat Paşa Antlaşması, Kasr-ı Şirin Antlaşması, Girit’in Fethi ve Bucaş Antlaşması’nı verilen farklı kaynaklar üzerinden incelemeleri sağlanır (E3.2, SBAB10.3, SDB2.2, OB2). Öğrenciler bu olayların Osmanlı Devleti’nin cihan devleti hâline gelmesindeki etkisini açıklar (KB3.3, OB1, SDB3.3). Dönemi yansıtan metinler aracılığıyla Osmanlı Devleti’nin fethettiği topraklarda yaşayan insanların kendi kültür, din ve inançlarına uygun yaşama haklarına saygı gösterdiğini örneklendirir (D14.3). Öğrencilere ulaştıkları bilgilerden hareketle 1453-1683 yılları arasındaki siyasi ve askerî mücadelelerin Osmanlı Devleti’nin cihan devleti hâline gelmesindeki rolüne ilişkin resim, slogan veya afiş hazırlamaya yönelik performans görevi verilir. Bu süreçte istasyon tekniği kullanılabilir.

TAR.10.3.2
Öğrencilerin kavram öğretim materyalleri üzerinden konu içeriğinde geçen kavramların anlamlarını açıklamaları istenir. Verilen farklı kaynaklar üzerinden Osmanlı Devleti’nin 1453-1683 yılları arasındaki yönetim ve ordu yapısını incelemeleri sağlanır. Bu yapıların 1302-1453 yılları arasındaki yönetim ve ordu yapısıyla benzer ve farklı yönlerini belirleyerek meydana gelen değişim hakkında grafik düzenleyici veya tablo hazırlamaları istenir. Kanıtlardan yola çıkarak Osmanlı Devleti’nin yönetim ve ordu yapısında meydana gelen değişimle ilgili 250-300 kelimeyi aşmayan bir tarih anlatısı hazırlayarak anlatılarını sunmaları sağlanır (SDB2.1).

TAR.10.3.3
Öğrencilerin farklı bakış açılarına sahip kaynaklar üzerinden Avrupa’nın sömürgeci faaliyetleri ile Rönesans ve Reform hareketlerini incelemeleri istenir (SBAB10.3). Öğrenciler sunulan kaynaklar aracılığıyla sömürgeciliğin nedenlerini ve kolonizasyon sürecinde meydana gelen gelişmeleri dönemin koşulları çerçevesinde belirler. Konuya ilişkin belgeseller izler, sömürgecilik faaliyetlerini insanların temel hak ve özgürlükleri açısından değerlendirir (D1.1, OB6, SDB2.3). Örnek olaylardan hareketle Avrupalıların sömürgeci politikalarının günümüze etkilerini açıklar (KB3.1). Öğrencilerden, ulaştıkları bilgilerden yola çıkarak Avrupalıların sömürgeci politikalarının etkilerini dönemin koşulları çerçevesinde açıklayan tarihsel akış şeması hazırlamaları ve hazırladıkları şemayı sunmaları istenir (SDB1.2, SDB2.1, E3.7).

TAR.10.3.4
Grup çalışması yoluyla öğrencilerin 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde meydana gelen İstanbul ve Celâli isyanlarının nedenlerini ve sonuçlarını verilen farklı kaynaklar üzerinden incelemeleri istenir (SDB2.2). Grup üyelerinin bu isyanların nedenlerine ve sonuçlarına ilişkin ayrı görüşlerde olabileceklerini fark etmeleri sağlanır (SDB2.3). Öğrenciler isyanların çıkış nedenleri, sonuçları ve bunlara karşı alınan önlemlerin işlevselliğine dair gruptaki farklı görüşleri karşılaştırır (SBAB11.1). Gruplar kendi içerisinde Osmanlı Devleti’nin uyguladığı politikalara alternatif, dönemin bakış açısına uygun, olası çözüm önerileri üretir ve bunların uygulanabilirliğini değerlendirir (KB3.2, E1.4, E2.1, E3.10, SDB3.2, SDB3.3). Müzakere sonunda, 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde meydana gelen İstanbul ve Celâli isyanlarının neden ve sonuçları ile bunlara karşı alınan önlemleri içeren görüşlerini ifade eder (SDB2.1). Müzakere süreci kontrol listesi ve öz değerlendirme formu (SDB1.2) kullanılarak değerlendirilir.

TAR.10.3.5
Grup çalışması yoluyla 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarında meydana gelen gelişmelere ilişkin bir araştırma başlatılır. Araştırma sürecinin bilgi toplama aşaması dışındaki aşamaları sınıfta, öğretmen rehberliğinde ve grup çalışması şeklinde gerçekleştirilir. Öğrencilere araştırma sürecinin aşamalarını içeren kontrol listesi verilir. Kontrol listesi aracılığıyla öğrencilerin araştırma sürecinin basamaklarını takip etmeleri ve denetlemeleri sağlanır. Her grup için Osmanlı Devleti’nde bilim, kültür, eğitim ve sanat alanlarından birinin içeriğini yansıtan araştırma konusu belirlenir. Bilgi toplama, kaynak inceleme ve kaynakları sorgulama süreçleri adımlar hâlinde yönergelerle işletilir. Gruplar, araştıracakları konuyla ilgili hangi kaynakları kullanacaklarını ve bu kaynaklara nerede ve nasıl ulaşacaklarını öğretmen rehberliğinde belirler. Kütüphaneler, müzeler, arşivler, tarihî mekânlar ve genel ağı ziyaret ederek araştırma konularıyla ilgili kaynaklardan bilgi toplar (E3.7). Kaynaklara uygun sorular sorarak kaynağın birinci elden veya ikinci elden olup olmadığı; kaynağın yazılı, görsel, sayısal, dijital olarak türü, yazarı, tarihi, dijital kimliği, genel ağdaki uzantısı gibi temel unsurları belirler. Topladığı bilgileri ilgili ve ilgisiz olarak ayrıştırdıktan sonra araştırma konusuna uygun olanları tespit eder (E3.2). Kaynakları sorgularken kullanacağı kaynaklara ön yargı, çelişki veya tutarsızlık içeren ifadeleri ortaya çıkartacak sorular sorar (E3.4). Bu süreçte aynı konuyla ilgili farklı kaynakları karşılaştırarak konuya ilişkin farklı görüşleri belirler. Kaynağın içeriğini tutarsızlık açısından kontrol eder. Kaynaklarda yer alan olgu ve görüşleri ayırt eder. Kaynaklardaki bilgilerin güncel araştırmaları içerip içermediğini sorgular. Bu sorgulamalar sonucunda topladığı bilgilerin araştırma konusu için yeterliliğine yönelik çıkarımda bulunur. Topladığı bilgilerin sınırlı kalması durumunda farklı kaynaklara başvurarak yeniden bilgi toplayabilir (E1.3). Öğrencilerden kullandığı kaynakların yaptığı araştırmaya katkısını değerlendirmek amacıyla tarihsel kaynak/kanıt analiz formunu doldurmaları istenir. Öğrenciler araştırmalarında kullanacağı bilgileri ana fikir, şahıslar, eserler, mekânlar, kurumlar bağlamında belirler. Bu bilgileri araştırma raporunda kullanmak amacıyla uygun yerlerde tarih şeridi, harita, tablo, grafik, bilgi görseli gibi görsel metinlere dönüştürür. Gruplar, ulaştıkları bilgilerden hareketle kendi görüşlerini yansıtan yorumları oluşturur (OB2, SDB2.2). Öğrenciler kanıtlardan hareketle Osmanlı Devleti’nde bilim, kültür, eğitim ve sanat alanındaki gelişmelere ilişkin çıkarım yapabilir. Gruplar yaptıkları araştırmaları rapora dönüştürür. Öğrenciler; araştırma raporunu hazırlarken uygun başlıklar bulur, hazırladığı görselleri (OB2) metnin içeriğine uygun biçimde kullanır, kaynaklara metin içinde atıf yapar ve kullandığı kaynakları kaynakçada gösterir. Gruplar sınıf içinde araştırma raporlarını sunar. Biyografiler ve eserler üzerinden öğrencilerin ilgili araştırma konularına göre uygun yerde Akşemseddin, Ali Kuşçu, Mimar Sinan, Piri Reis, Sabuncuoğlu Şerefeddin, Buhurizade Mustafa Itri Efendi, Kâtip Çelebi, Evliya Çelebi, Matrakçı Nasuh ve Nabi’nin Osmanlı Devleti’nin bilim, kültür, eğitim ve sanat anlayışına katkılarını ifade etmeleri istenir (D15.2, OB8, SDB2.1). Sunum sonrasında grupların konuya ilişkin yorumlar yapmaları sağlanır. Araştırma raporları; panel, seminer, bilim şöleni, proje fuarı veya dijital platformlarda (OB2) sunularak paylaşılabilir.

Öğrencilerin İstanbul’un Fethi’yle ilgili eserleri ve genel ağ kaynaklarını inceleyerek ilginç ve önemli buldukları olayları anlatmaları istenebilir. Fatih Sultan Mehmed’in Bosna-Hersek’i fethinden sonra 28 Mayıs 1463 tarihinde  Milodraz’da  yazdırdığı Fatih Ahitnamesi’ni araştırmaları ve bu ahitnameyi insan hakları çerçevesinde değerlendirmeleri istenebilir. Türk denizcilik tarihindeki önemli olayları gösteren açıklamalı tarih şeridi hazırlamaları sağlanabilir.

Örnek vakfiyeler üzerinden Osmanlı Devleti’nde vakıfların rolüne dair soru ve etkinliklerin olduğu bir çalışma yaprağı doldurmaları istenebilir. İstanbul Rasathanesiyle ilgili tarihsel bir araştırma yapmaları istenebilir. Öğrencilerden tarihçilerin  Osmanlı Devleti’nde şehzade yetiştirme usullerine ilişkin görüşleri hakkında araştırma yapmaları istenebilir. Ulaştıkları bilgilerden yola çıkarak konuya ilişkin münazara yapmaları sağlanabilir. Osmanlı mutfak kültürü hakkında yazılan eserleri  inceleyerek dönemin beslenme alışkanlığına ilişkin tanıtım broşürü hazırlamaları istenebilir.

Öğrencilerin İstanbul’un Fethi’nden II. Viyana Kuşatması’na kadar geçen süreçte meydana gelen askerî mücadeleleri tarih şeridi üzerinde göstermeleri istenebilir.
Panorama 1453 Tarih Müzesine sanal gezinti yaparak fetihle ilgili duygu ve düşüncelerini açıklamaları sağlanabilir.
Arif Nihat Asya’nın Fetih Marşı adlı şiirini sınıfta okumaları istenebilir.
Yahya Kemal Beyatlı’nın Mohaç Türküsü adlı şiirine ilişkin düşüncelerini sözlü olarak ifade etmeleri istenebilir.
Celâli İsyanları’nın sebep ve etkilerini diyagram üzerine yerleştirmeleri sağlanabilir.
Öğretmeni veya arkadaşlarından yardım alarak 1453-1683 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde sanat alanında yaşanan gelişmeleri listelemeleri istenebilir.

Programa yönelik görüş ve önerileriniz için karekodu akıllı cihazınıza okutunuz.